Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta‘lim vazrligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti biologiya fakulteti

Superfosfat. Oddiy superfosfat maydalangan apatit yoki fosforitga sulfat kislota bilan ishlov berish yoʻli bilan olinadi. Bunda qiyin eruvchan fosfatlar narchalanib, suvda eriydigan monokalsiy fosfat Ca(H₂PO₄)₂ va suvda eriymaydigan gips hosil boʻladi:
2Ca₅ F (PO₄)₃ + 7H₂5O₄+ 3H₂O= Ca (H₂PO₄)₂ H₂O + 7CaSO₄ + 2 HF
Ca₃(PO₄)₂ + H₂SO₄ + H₂O = Ca(H₂PO₄)₂ H₂O +2CaSO₄
Appatitdan olinadigan oddiy superfosfot tarkibida 19-20%, fosforitlardan olinadiganida esa 14-16 % fosfor boʻladi P₂O₅ ga hisobidan olinganda.
Oddiy superfosfat asosan, donador holda, donachalarining oʻlchami 2-4 mm keladigan qilib chiqariladi.
Qoʻsh superfosfat. Qoʻsh superfosfat oddiy superfosfatdan farq qilib, tarkibida gips boʻlmaydi, shu sababli unda P₂O₅ ning miqdori koʻp,42-49% boʻladi, Undagi fosfor suvda eriydigan kalsiy morofosfat Ca(H₂PO₄)₂, H₂O va ozroq miqdori 4,5-5,7 % erkin fosfat kislota holida boʻladi.
Qoʻsh superfosfat donador holda tayyorlanadi. Uning kimyoviy va fizik xossalari, ishlatilishi hamda samaradorligi oddiy superfosfat kabidir.
Asosiy oʻgʻit sifatida superfosfat solishda uni plug bilan koʻmib ketish lozim, bunda oʻgʻit tuproqning chuqur va doim nam boʻlib turadigan, tuproqdagi oʻsimlik ildizlarining asosiy qismi joylashgan qatlamida turish kerak.
Superfosfat kimyoviy solinishi natijasida solingan joyida deyarli toʻliq oʻrnashib qoladi va tuproqda juda sekni siljiydi.
Birinchi yili oʻsimliklar undan foydalanmaydi, tuproqda qolgan superfosfat fosfori keyingi yillarda qisman oʻlashtiriladi.
Presipitat kalsiy difosfat Ca HPO₄ × 2H₂O tarkibida 27 dan 35% gacha P₂O₅ boʻladi. Presipitat fosfori suvda erimaydi, lekin ammoniy nitratda eriydi va uni oʻsimliklar yaxshi oʻzlashtiradi. Oʻgʻit yaxshi fizik xossalarga ega. Tuproqlarda turli xil ekinlarga asosiy oʻgʻit sifatida ishlatsa boʻladi.
Tomchilab- fosforga boy choʻyanlarni Tomasning ishqoriy usulida qayta ishlab, temir va azotga aylantirishda hosil boʻladigan qoʻshimcha mahsulot.
Tomasshlak toʻq rangli ogʻir, mayin kukun. Tarkibida 14 dan 20% gacha P₂O₅ boʻladi. Bu oʻgʻitni barcha tuproqlarda asosiy oʻgʻit sifatida ishlatish mumkin.
Fosforit uni- fosforitni un holiga kelguncha maydalash yoʻli bilan olinadi. Bu oʻgʻit gigroskopik emas, mushtlashib qolmaydi. Uning tarkibidagi P₂O₅ ning miqdori 19-30% atrofida boʻladi. Fosforit uni- eng arzon fosforli oʻgʻit.
Bu oʻgʻit barcha kuzgi ekinlarga, shuningdek, chopiq-talab ekinlarga - lavlagi, kartoshka, makkajoʻxori va boqshalarga solinganda eng koʻp samara beradi. Fosforit uni qancha koʻp solingan boʻlsa, uning taʻsir etish davomiyligi ham shuncha uzoq boʻladi.