O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsusta’limvazirligi

Jadidlartomonidanxotin–qizlarningijtimoiyhayotdagimavqeyinibelgilashborasidagiqarashlari.

Turkistondagiijtimoiy-iqtisodiyahvolhavasqilarlidarajadaemasedi,ayollarning kundalik turmushdagi o‘rni juda ham past bo‘lib, ular hatto, oilada hamma’lumbirmavqegaegaemasedilar,siyosiyjarayonlarhaqidaesabiron-birtushunchaga ham ega bo‘lmaganlar. Bularning barchasi jamiyatda ularga nisbatanqo‘langan munosabatningmahsuliedi.
Jadidma’rifatparvarlaridanFitratning“Rahbarinajot”asaridaayolningmuqaddasligixususidato‘xtalib,shundayjumlalarkeltirilganayoldorkishi(uylangan) ning o‘qigan ikki raqat nomozi , ayoli bo‘lmagan kishiningyetmishrakato‘qigannomozidanafzaldir”debo‘zfikrinitasdiqlaydi.O‘shadavrdamamlakatdagi ijtimoiy hayot achinarli ahvolda bo‘lgan, to‘y xarajatlari shu qadarko‘p pul sarflanganki, ko‘pgina kambag’al oilalarning farzandlari uylanish baxtigaerishishi qiyin bo‘lgan. Qizlar xuddi bozordagi biror buyum kabi baholanadi, ya’niqizning otasi qizining xuni bahosida naqd pul talab qiladi, yana unga qo‘shimchatarzda turli xil kimxob va harir matolar talab qilinadi, buning uchun kamida o‘nming tanga kerak, bu pulni topish uchun aholining ko‘p qismining ijtimoiy ahvoliog’iredi.
Jadid ma’rifatparvarlaridan Hamza Hakimzoda Niyoziy esa xotin- qizlarningqismatini tasvirlarekan,ularningo‘ztaqdiridannoroziliglariniturli shakllardanomoyonetadi.Ayollarningo‘zhaq-huquqlarinitalabqilishga,jamiyatdagimavqeyini tiklashga undaydi , uning bu istagini birgina “ O‘zbek xotin –qizlariganomli”she’ridanhambilibolishimizmumkin(X.Z.).
Keldiochilurchog’ing,o‘zligingnomoyonqil,Parchalab kishanlarni , har tomon parishon qil.Maktab-anjumanborg’ilsenham,
Ahli –donishlar bazmini guliston qil.Onalikhuquqingnihurmatetmaganlarni,
Yuzlarinqaroaylab, fe’lidinpushaymonqil.
BukabimisralarorqaliHamzaayollarningo‘zqadr-qimmatini bilishga,jahon mamlakatlarida ayollar qanday natijalarga erishayotgani holda, ular hattokiijtimoiy hayotda hatto o‘z o‘rniniga ham ega emasligini e’tirof etib, bu holatnio‘zgartirishga chorlaydi. Hamzaning “ Paranji sirlaridan bir lavha yoki yallachilarishi” va Burungi qozilar yoki Maysaraning ishi dramalari o‘lka hayotini yumorusulida yoritib berilgan yaqqol ko‘rinishi edi. “Maysaraning ishi” dramasida asarqahramonlari Oyxon, cho‘pon yigit, Mulla Ro‘zi, Hidayotxon, Qozi kalon, Mullado‘st, va asarning bosh personaji Maysara edi. Dramada qozilarning kirdikorlarinibir o‘zbek ayolining aql-zakovati orqali ochib berish orqali , ayollar ham ma’naviysalohiyat borasida erkaklardan hech ham qolishmasligi jadid ziyolilari tomonidanisbotlab berilib , millatning birdan bir poydevori sifatida xotin-qizlar ko‘rsatiladi.HamzaHakimzodaNiyoziyning“Zaharlihayot”yoki“Turkistonmaishatidanolingan qiz kuyov fojiasi” asarida markaziy qahramon qilib yoshlarni tanlagan.MuallifbuasardaMahmudxonvaMaryamxonni“ishqvaeskidanqolganqo‘shtirnoqichidagishariatqonunqoidalariningqurbonlari”qilibtasvirlagan.Dramadama’rifatliinsonning“jaholatvag’aflat”zindonidagifojialitaqdiriko‘rsatilgan . Asarda Mayramxonning mutaassib otasi yolg’iz qizini olti xotinlikeshonga nazir qilib berib yuboradi. Mayramxon ko‘p asrlardan buyon qadrlanibkelayotgan urf –odatlarga qarshi chiqolmaydi, Mayramxon obrazi orqali muallifturkistonqizlariningma’naviyqiyofasiniochibberishgaharakatqiladi,Mayramxon sodda bo‘lsa-da uning o‘z niyatlari orzu –umidlari bor edi, Millatningbaxt-saodati, xotin –qizlarning ma’rifatli bo‘lishi uchun qizlar maktabi ochmoqchiedi. Asar so‘nggida o‘z erki , ozodligi uchun o‘z joniga qasd qiladi.Maryamxontilidan aytilganmanabu so‘zlar jadid ziyolilariningasl maqsadlarinianiqo‘zidaaks ettirgan, “Orzu-havas o‘lsa o‘lsun, milliyat, insoniyat o‘lmasun”.–deb va o‘shazaharli hayotdan qutulish uchun zahar ichadi. Bu o‘sha davrdagi o‘lka ayollarininghuquqsizlikkaqarshiisyonningbir ko‘rinishiedi.
Demak, o‘sha davrda dastlabki vazifa shundan iborat ediki, xotin- qizlargahechbo‘lmasa,o‘zhuquqvaerkinliklarinitalabqilishgao‘rgatishulargadiniy
fanlar bir qatorda dunyoviy fanlarni o‘rgatish , savodxonlik darajasini ko‘tarishkerak edi.
Tavalloningquydagishe’riymisralariayollarningijtimoiy-ma’naviyhayotigaba’g’ishlangan.
“O‘qutgonso‘ngrabergondakuyovtengdoshimizulsun,Ikkovhamilmlik:yoshlikdabirdekyoshimizulsun”.
Ammoayrimoilalardashundayhambo‘larediki,unashariatningqoidalariga, namamlakatning nizomlariga muvofiq emas edi. Chunonchi, qizlarnihech ko‘rmagan, bilmagan va tanimagan odamga yoshligidanoq beshik kerti deganrasmi bor ediki, beshikda yotgan norasida bolalar uchun oldindan mol berishibolishib hattoki beradigan narsalarini ham savdolashib qo‘yishar edilar. Qachonkibolalar balog’atgayetgan vaqtda ularning otalari so‘zlashib, kuyovga zaifa qizniolib berishar edi.
“Turkistonviloyatininggazetasida”Bu kabiurf-odatlarningzararlitomonini
A. Fitrat ko‘rsatib, ularning yaxshi natija bermasligini aytadi. Abdulla Badriy hamo‘zixohlamaganodamgamajburanergaberilganqizningfojialiqismatiniko‘rsatish orqali xotin-qizlarning jamiyatdagi huquqsizlig muammosini ko‘targan.Hamza, Abdulla Avloniy , Fitrat , Cho‘lpon kabi ziyolilar ham majburiy nikoh vako‘pxotinlik hodisalarini qoralagan edilar. 1907-1914 yillarda “Turkiston viloyatigazeti”damillatparvarlaryokitariqqiyparvarlarnomidane’lonqilinganqatormaqolalarda“Musulmonlarhayoti”,“Turkistonxotin-qizlariningahvolito‘g’risida”, “Musulmonlarning huquqi to‘g’risida maktub”, “Xotunlar erlar bilanbarobar emas” “Xotun qozi bo‘la oladimi?” “Qozoq qizi -kelinning ahvoli” vaboshqalar)oilavauning a’zolarigabo‘lgan diniymunosabatlar,er-xotin bilanfarzandlar o‘rtasidagi munosabatga bog’liq” dunyoning Germaniya, Angliya kabimamlakatlaridagioilalarningmazmunikabilartahlilqilsak,oilaningjamiyatniisloh qilishda roli, shu maqsadda xotin-qizlarga ta’lim berish, ularni ilm-fanga jalbetish, hattoki, tijorat ishlari bilan band qilish, jamoatchilik tadbirlarida faol ishtirokettirish haqidagi g’oyalarilgari surildi.Jumladan,“Turkiston viloyati gazetasi”yerliaholioilalarixususida chop etilgan maqolasida taraqqiyparvarlarning
Amerika va Yevropata’sib qilib, yosh turklardan iborat bo‘lib, o‘lka oilalari er-xotinlarni tenglashtirmoq, ularning muomalalarini yaxshilamoq, bolalarni zamontalabi darajasida tarbiyalamoq, uy ishlarini yaxshiroq bajarmoqlari uchun “ ta’limalbattazarurdir”,debhisoblaganlar.
Buxoro jadid ziyolilarnning jamiyatni isloh qilish borasidagi kurashi o‘taqiyinchiliklar bilan amalga oshirilgan. Chunki ularning faoliyati ikki tomonlamahamrusma’muriyati,hamBuxoroamirligitalabqilingan.Buxorojadidlarinamoyondalari o‘z fikrlarini bildirishdavaharakatlaridao‘ta ehtiyotkor edilar.Shuning uchun ham ular o‘z qarashlarini qur’on oyatlari va hadislaridan dalillarkeltiribtushuntirganlar.LekinularorasidaZuhriddinFatihhinzodamaslakdoshlaridanfarqqilardi,Ujahonurushiboshlanishiningdastlabkiyillaridanoq, rus boshqaruviga, ma’murlariga nafratli munosabatda bo‘lganliginiochiqchasiga bildirib, shunday yozadi: “millatimizning halokat va jaholat sohilidanqutqarmoquchunxotin-qizlargayaxshimuomiladabo‘lmog’imiz,vaularningsiyosiy-iqtisodiy, ijtimoiy huquqlarini hurmat qilmog’imiz zarurdir, biroq mahalliyaholininghaq-huquqlarirusma’muriyatitomonidanyergauriladi”⁵⁴.
A.Fitratning tushunishicha bolani to‘laqonli kamol toptirish uchun ungajismoniy,axloqiy vama’rifiy tarbiyalarnio‘zichigaolgan ko‘p qirrali ta’lim-tarbiya majmuini singdirish muhimdir, Fitrat bolaning ruhiyati, ota -ona va farzandruhiyatlariningnisbativao‘zarobog’lanishimasalalarinibilimdonruhshunos-pedagogolimsifatidatahlilqiladi.
Taraqqiyparvarlar oilada er-xotin farzandining tug’ilgan kunidan boshlab hartomonlamatarbiyaberishnibirma-birko‘rsatibo‘tadi,Chaqaloqningtug’ilgankunidan boshlab ona sutining berilishidan to maktab vaqtidagi tarbiyalariga alohidato‘xtaladi.O‘g’ilvaqizbolalaro‘rtasidagitarbiyadahamtafovutbor.O‘g’ilfarzandning tarbiyasiganisbatan qizfarzandning tarbiyasi birmuncha og’ir vamurakkabdir. Zero, hattoki zardushtiylikda ham qiz bolaning tarbiyasiga alohidae’tibor berilgan. Jadidlar nazarida , “O‘g’il bolalarga nisbatan qiz bolalar ilm-udonisho‘rganishgakirishsinlar.Zerokiularota-onamanzilidabo‘lganvaqtlarida



⁵⁴ФатҳиддинзодаЗ.Ҳуқуқинисвон.//СадоиТуркистон1914.10 декабр
ota xonadonini tartibga solib, ziynat berib yursalar, jufti haloli manziliga borgach,bolalar tarbiyasi bilan, kelajak ne’matlarining ta’limi bilan mashg’ul bo‘lmoqlarilozimbo‘ladi”.
Bu borada Gasprinskiyning “Doru r-rohat musulmonlari” asarida maktabdaqizlarga uy-ro‘zg’or idorasi hamda onalik degan kurslar ochish kabi takliflarinieslashjoizdir.“SadoiTurkiston”,“SadoiFarg’ona”vaboshqao‘shadavrtaraqqiyparvarlari gazetalaridagi yerli aholi oilalari va xotin-qizlari ozodligi haqidachopetilganmaqolalarida1917yilfevralinqilobito‘g’risidavama’rifiyvama’naviy sohalardan ,iqtisodiy va siyosiy jabhalarga kuchganligini sezish mumkin.UlardafevralinqilobivaqtidaTurkistono‘qituvchilariningbirinchiqurultoyichaqirilib,uningdelegatlaritarkibigamusulmonayollarihamkiritilganligi,qurultoyda o‘qituvchilar seminariyasini ochish to‘g’risidagi masala muhokamasidaziyolilar va dindorlar o‘rtasida kurash avj olganligi xabar qilinadi. Mana shundankeyin ziyolilar shahar dumasi va ta’sis majlisiga ayollardan delegatlar yuborishmasalasida ham dindorlar bilan kurash olib borgan edilar. Ma’lumot berilishicha,markazdachaqirilganumummusulmonqurultoyidajadidUbaydullaXo‘jayevTurkiston ayollarini ozod qilish masalasini ko‘tarib chiqdi. Bu dalillar shundandalolat beradiki, 1917 yil fevralidan keyingi davrda ayollar va oilamasalalarigaxoso‘lkajadidlariningharakatlarisiyosiyxarakterolaboshlagan.
Jumladan,XIXasroxiriXXasrboshlaridayashaganvao‘ziningadolatparvarlik g’oyalari bilan mashhur bo‘lgan Anbar Otin o‘z ijodida ayollarningahvoli, yashash sharoiti, oila va jamiyatdagi o‘rnini aks ettirishga harakat qilgan.AnbarOtino‘zasarlarida“bizdaxotin-qizlarmasalasiengayanchlikbirmasaladir”.–debyozadi.Bungasabab:umumanmusulmondunyosiniko‘pasrlardanbuyono‘rabolganxurofatvadiniyotgataaluqlidirdebo‘zfikrinitasdiqlaydi. Anbar Otin o‘z she’rlarida xotin-qizlarning o‘z ayollik huquqini talabqilishda, tiklashga intilishida, uni ma’naviy tuban kimsalardan himoya qilishgaurinishlari yaqqol ko‘rinib turadi. Anbar Otinning birgina “O‘t tushsin ” g’azaliorqali Turkistonda ayollarga bo‘lgan munosabatni bilib olishimiz mumkin. Shuo‘rinda g’azalning ayrimmisralarinie’tiboringizgahavola etaman.
Xudoning ne’matini bo‘lub olg’onlarga o‘t tushsun,Shariat hukmini yo‘ldan chiqorg’onlarga o‘t tushsun.“Ayollar sochi uzun, aqli qisqadur” degonlar,Tovuqchaaqliyo‘q,axlatnititkonlargao‘ttushsun.
Tariqcha ilmi yo‘q, “ Qozi kalonman, muftiman” deydur,AbuSino, Ulug’bekdanko‘zyumg’onlarga o‘ttushsun.
“Xotunlarmolqatorisotilur”,debmushtiparlarni,
Zulayho, Layli,Shirinlarnitanolmag’onlargao‘ttushsun.Bo‘yi xush Anbar kabilar hayf haromxo‘rlar uchun,Sudxo‘r-ufohishaboz,so‘ziyolg’onlarg’ao‘ttushsun.
Anbar Otinning “Risolayi falsafayi siyohdon”( “ Qarolar falsafasi”) asaridaTurkistondagiijtimoiy-iqtisodiyhayotni,xotin-qizlargabo‘lganmunosabatlaryoritilgan. Asar ayolar qismatiga bitilgan bir doston bo‘lib, to‘rt fasldan iboratdir.Ikkinchifaslnishoira“farqiqarolardeb”nomlaydi.Bundaynomlanishiningnazariy asosi shundaki,farq ayol boshidagi chiziqni bildiradi va ayol taqdirigaishora. Ayollar o‘z bolasini nafaqat dunyoga keltirib, balki uning zahmatini o‘zzimmasiga oladi. Bolaning kelajakda qanday inson bo‘lib voyaga yetishi avvalo,onaning bilim darajasiga bo‘liq bo‘lgan jarayondir. Bu holat butun bir millatningtaraqqiyotigabo‘gliqhodisaekanliginijadidziyolilarito‘g’rianglaganedilar.Zero,asarningbubobiTurkistondagiayollarningayanchliqismatiga,uningjamiyatda tutgan o‘rniga bag’ishlangan. Asarning uchunchi fasli “baxti qarolar ”deb nomlanadi, bu qismda o‘lkadagi qozilar , muftiylar , turli din peshvolari qattiqtanqid ostigaolinib ularning ayollargabo‘lgan munosabati qoraladi. To‘rtinchifasli esa “qaro zulmat” deb nomlanadi. Bunda Rossiya imperiyasining bosqini,unganisbatano‘zmanfaatinio‘ylagan amir-uxonlarningtaslimchiliksiyosati,mazlum xalqni o‘ylamay, o‘z nafsini qondirish uchun ovora bo‘layotganligi, xotin-qizlarning huquq va ekinliklari yerga urilayotgani butun Turkistonni qaro zulmatqoplagani, lekin qachondir tun orqasidan tong otganday Turkiston o‘lkasining aslfarzandlario‘lkagaalbattayorug’kunlarniolibkelishihaqidaaytib o‘tilgan.
Turkistonxalqlariningma’naviy turmush tarzinio‘rgangan Iogann GauriTurkistondagi ijtimoiy hayotga baho berar ekan, shunday ma’lumotlarni keltiradi“Xotinbilanajrashishjudahamosonkecharedi.Buninguchunerkakkishifaqatgina bitta taloq so‘zini aytsa, bas. Xotinlar meros huquqidan ham mahrumedilar,ularhattoki o‘zlarining narsalariga ham egalik qila olmasdi.Musulmonayollarining o‘zlari bu kamsitishlarni unchalik sezmaydilar, ular o‘zlari uchun hechqanday yaxshilik kutmaydilar va Yevropa ayollarining erkin hayoti ular uchunyo‘q, unday hayot ular uchun yuqoridarajali hayosizlikdayko‘rinadi”⁵⁵–deb o‘zfikrinitamomlaydi.
“Turkiston viloyati” gazetasida “Musulmon ayolining ahvoli”nomi bilanbosilgan maqolada “Mahalliy musulmonlar qo‘lida musulmon ayoli oldi-sotdi vaayirboshlashbuyumisifatidaxizmatqiladi”vashungaasoslifaktlarkeltiradi.Arxivhujjatlaridahamshundayma’lumotlaridakeltirilishicha,“Ayollarshaharliklarningkirini yuvish bilan shug’ullanadilarva bironta siyosiy huquqgaegaemasedilar”.
1886-yilgi“Turkistono‘lkasiniboshqarishnizomi”bo‘yichaarxivmanbalarinio‘rganganM.Ayubjonovao‘lkadagixotinqizlarninghuquqiyerkinlaklarihaqidashundayma’lumotlarnikeltiradi,“Turkistonxotin-qizlariadolatli huquqiy hayotdan mahrum edilar va ularning taqdiri ayni paytda savodsiz,qo‘pol vasovuqqozi vabiylarningixtiyori bilanhalqilinaredi”.
Mahmudxo‘ja Behbudiy ham xotin-qizlarmasalani chetlab o‘tmagan holdao‘zining “Sayohat xotiralari” asarida quyidagi ma’lumotlarni keltiradi “O‘lkamizdabizningayollarningahvolinihoyatdaqattiqmuhokamagamuhtoj”ekanliginie’tirofetib.bumuammolarnihaletishuchun,avvalo,xotin-qizlarningo‘zio‘zhaq
–huquqlariuchunkurashmoqligikerakliginiaytibo‘tadi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, o‘lkada ayollar biron –bir siyosiyhuquqga ega bo‘lmaganlar , hatto sud jaroyonida ayollarning guvohligi aksariyatholatlardainobatgaolinmagan,oila-nikohmasalalaridaxotindoimerining





⁵⁵ГауриИ.Исламиеговлияненажизнъегополедователей/ПерснемП.И.Ҳомутова.–Т.:1893.–С.192.233.
aytganini qilishga majbur bo‘lgan, bu holatga barham berish uchun jadidlar vaqtlimatbuotda ayollarning haq-huqqularini himoya qilib turli maqolalar e’lon qildi.Teatrdaxotin-qizlarningaql-zakovatinierkakkishilarnikidanqolishmasliginiko‘rsatibberadiganobektivasarlaryaratildiki,maqsadTurkistondagijamiyattaraqqiyotigato‘sqinlikqilayotganbirontaqog’ozdayozilmaganqoidavaqonunlarniolibtashlash,xalqnimustamlakazulmidanozodetish,milliymustqillikgaerishish ,buning uchun millatningma’naviy salohiyatini ko‘tarish,siyosiy hayotga to‘laqonli o‘z munosabatini bildira oladigan shaxs qilib tarbiyalashvazifasini qo‘ydiki, buning uchun albatta oila muhitining sog’lomligiga erishish,buning uchun avvalo yosh avlodni tarbiyalaydigan onalarimiz ma’naviy jihatdanyetuk bo‘lmoqliklarikerak degang’oyani ishlab chiqdilar.

Xulosa

Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, jadid ziyolilari qarashlarida xotin-qizlarmasalasining ko‘tarilishio‘shadavruchun eng dolzarbmuamolardan biriedi, chunki Turkiston o‘lkasi Rossiya imperiyasining mustamlakasi bo‘lgan davrdamaktab-madrasatiziminingo‘zholigatashlabqo‘yilganimoddiyjihatdanta’minlanmagani,musulmonerkaklariningsiyosiy-ijtimoiymavqeigaegabo‘lmagani holda, ayollarning savodsiz ekanligi hech qanday ma’no anglatmagan,ijtimoiyhayotdaularfaqat bolalarniparvarishqiluvchishaxsedixolos.
Jadidlarimizxorijdabo‘layotganvoqealarnikuzatganholdamillatnima’rifatli qilish uchun kurash olib boradi , bundayuqorida ta’kidlaganimizdekxotin-qizlarmasalasihamboredi,biroqbuniamalgaoshirishosonlikchabo‘lmagani hammamizga ma’lum bo‘lib, jadidlarimiz tomonidan tashkil etilganteatrdagi sahna asarlari ham o‘sha davr hayotining asl manzarasini ochib berishgaxizmat qilgan.Misol uchunHamzaning“Zaharli hayotyoxudish qurbonlari”,Fitratning “Chin sevish” Cho‘lponning “Qor qo‘ynida lola” kabi asarlari shularjumlasidandir.Zero,Jadidlarimizningxotin-qizlargabo‘lgane’tiborimilliydavlatchilik barpo etish va xalqning ong-u shuurini bunga tayyorlashning dastlabkiyo‘llaridanbiriedi.
Turkiston jadidlaridan M. Abdurashidxonov, M. Behbudiy, A. Avloniy, A.Fitrat va boshqalar Turkistonda maorif tizimini yangicha qurish uchun fidoyillikko‘rsatdilar.Bufidokoronaishlarnimilliymanfaatlarbilanbog’labamalgaoshirdilar va rivojlantirdilar. O‘sib kelayotgan yosh avlodning ma’naviy jihatdanyetuk bo‘lishlari uchun, “Umid” , “Yordam” , “G’ayrat” , “Ma’rifat ”nomlijamiyatlar,“Turkiston”,“Maktab”,“Ismoil”nomlikitobdo‘konlarivaqiroatxonalari ochganliklari o’lkadagi ijtimoiy hamda madaniy hayotning ijobiytomongao’zgarishiuchunturtkibo’ldi.
Jadid ziyolilari ma’rifatparvarlik, ma’naviy –ma’daniy va ijtimoiy g’oyalariqatorida oilamasalasinimuhim debhisoblaganlar .Chunki aholiningyarmidanko‘prog’ini tashkil etgan xotin-qizlarganisbatan o‘rta asrchilik munosabatlarinio‘zgartirish,ularnima’rifatgavailm-ufangajalbqilish,oilaasosinito‘g’ri
qurmasdanvayoshavlodnito‘laqonlito‘g’riyo‘ldatarbiyalamasdanturib,jamiyatniislohqilish,uningrivojinizamonaviytaraqqiyotsariyo‘naltirishmumkin emasligi, oxir – oqibatda millat taqdiri uning xotin-qizlariga , oilalarigabog’liqekanligi kabi g’oyalarni ilgarisurmasligimumkin emasedi.
Shuning uchun adidlar oilaning asosi bo‘lgan xotin-qizlarning huquqlarinierkaklar bilan tenglashtirish, ularning ma’naviy-ma’rifiy qiyofasini o‘zgartirishnio‘tazaruriyvazifalaridebtushunganlar,shubilanbirqatordako‘pxotinlik,majburiy ergategish,xotin– qizlarni kamsitish , davlatishlariga aralashtirmaslikva hokozalarga qarshi fikrlarni bildirib, jadidlar xotin– qizlarning jamiyatdagio‘rnini aniq belgilab bergan edilar. Jadidlar o‘z g’oyaviy qarashlarida va umumanfaoliyatlaridaxotin–qizlarmasalasigachuqure’tiborberganlar,chunkijadidlarningta’kidlashicha,ayollaroiladavafarzandlartarbiyasidaasosiyshug’ullanuvchilar bo‘lganliklari uchun, ular ham o‘qib, bilim olishlari kerak. Ularxotinqizlar jamiyatining dunyoviy ishlarida qatnashishi kerak degan g’oyani hamilgarisurdilar.
MustamlakaTurkistondaxotin–qizlarninghaq-huquqlari asrlardavomidacheklanganedi.Shundayog’irsharoitdajadidlarayollarnihamg’aflatuyqusidanuyg’otish, ilm olish uchun intilishlariga shart-sharoitlar yaratish uchun kurashdilar.Turkistonjadidlarixotin–qizlarmasalsidaolibbroganislohotlarito‘laqonlibo‘lmasa-dama’lumdarjadao‘zsamarasiniko‘rsatdi,qizlarvao‘g’ilbolalaruchunochilganmaktabvaOliyo‘quvyurtlaridailmolib,hattoki,boshqamamlakatlarga borib, o‘z bilim savyasini ko‘tardilar, xotin-qizlar davlat idoralaridaishlayboshladilar.Jamiyatdaxotin–qizlargabo‘lganmunosabatozbo‘lsa-dao’zgardi,bularningbarchasijadidziyolilariningolibborganislohotlari,vaqtlimatbuotsahifalaridaxotin-qizlarningo‘zhaq-huquqlarinitalabqilishgada’vat
etganliklaribilanizohlanadi.
HozirgikundadavlatimizrahbariShavkatMirziyoyevhamxotin-qizlarmasalasiga alohida e’tibor bermoqdalar, Mustaqil O‘zbekistonimizni rivojlantirishuchun2017-2021-yillargamo‘ljallabtuzilgan“Harakatlarstrategiyasi”ning4-yo‘nalishining2-banididaxotin–qizlar masalsiga alohidae’tiborberib,undaxotin-
qizlarningijtimoiy-siyosiyfaoliginioshirish,ularnidavlatvajamiyatboshqaruvidagi o‘rnini kuchaytirish,xotin –qizlar, kasb-hunar kolleji bitiruvchiqizlarining bandligini ta’minlash, ularni tadbirkorlikfaoliyatiga keng jalb etish,oila asoslarini yanada mustahkamlash kabi yo‘nalishlar qamrab olgan. Bularningbarchasi xotin-qizlarga bo‘lgan yuksak e’tibor va ularning jamiyatda o‘ziga xosmavqega ega ekanligidan dalolat beradi. Nihoyat, xulosa o‘rnida shuni aytishimizjoizki, jadid ziyolilari tomonidan olib borilgan islohatlar hozirgi kunda ham, o‘zahamiyatiniyo‘qotmaykelmoqdavazamonaviylashtirilganholdadavometirilmoqda, bularning barchasi o‘sib kelayotgan yosh avlodga yetkazish, ularniajdodlaridan faxrlanish va milliy g’urur- iftixor ruhida tarbiyalash tarixdan xulosachiqarishgao‘rgatish,kimlarningavlodiekanligimizniterananglashlariuchunzamin hozirlash bosh vazifamiz bo‘lib, jadidlar tomonidan xotin –qizlar masalasioidg’oyaviyqarashlarinizamonruhidatalqinqilib,jamiyattarqqiyotiuchunfoydalanishimizzarur.