O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Kon bortlarining siljishini kuzatish uchun chiziqli-burchakli tarmoqdan foydalanish
Kon bortlaridagi siljishni va siljishning boshlangʻich bosqichini oʻrganish, koʻndalang liniyalarda tayanch reperalarining planli – balandli holatini nazorat qilish, shuningdek, katta oʻpirilmalarning siljishini kuzatish uchun chiziqli – burchakli tarmoqlarni yaratish maqsadga muvofiqdir.
Chiziqli – burchakli tarmoqlar uchun tayanch punktlari kon ishlariga taʼsir doirasidan tashqarida oʻrnatiladi. Tanyach punktlarining miqdori, ularni oʻrnatish joyi tarmoqning oʻlchami va shakliga bogʻliqdir. Tayanch punktlari 3 ta minimal miqdorda boʻlganda, tayanch punktidan belgilanuvchigacha boʻlgan masofa 2 km dan oshmasligi shart.
Ishchi punktlarni yasash joylari toʻgʻrisidagi masala oʻz yechimini topganidan keyin oʻlchash uslubi tanlanadi. Dala sharoitida oʻlchashda eng kichik hajmda ham siljishning talab etilgan aniqlik bilan aniqlab bera oladigan usul (triangulyatsiyalar, trilateratsilar, poligonometriyalar va ularning ixtiyoriy birikmalari) tanlanadi.
Oʻyiq joy maydonlaridagi punktlarning joylashuvida chiziqli – burchak boʻshligʻi tarmoqlarini kuzatish uchun foydalanish tavsiya etiladi.
Kriteriya sifatida tarmoqlarni tuzish usulini taqqoslash bahosi uchun ehtimoli bor siljish yoʻnalishidagi punktning joyblashuvi xatosini qabul qilish talab etiladi.
Qiziqtirgan yoʻnalish boʻyicha punktlarning holati hatoligini aniqlash uchun quyidagi formula boʻyicha hisoblanadi:

Бу ерда:

а и b — большая и малая полуоси эллипснинг катта ва кичик ярим ўқи, мм;
ө — катта ўқда дирекцион бурчак, градус;
φ — силжиш эҳтимоли мавжуд йўналишнинг дирекцион бурчаги, градус.
Kuzatishsxemalarininganiqtahliliuchunfoydalaniladigansiljishningehtimoliboryoʻnalishi, aksariyathollardaborningperpendikulyaryoʻnalishdaqabulqilish talab etiladi. Qiyaliklaryoʻnalishida diagonal joylashganzaiflashganyuzalarborboʻlsa, siljishyoʻnalishishuyuzalikdaelementlarningjoylashuvihisobgaolganholdatanlanadi.
Aylanashakldagikonlaruchunkuzatishningengsamaralisxemasi, enguzoqpunktlarningqoʻshimchatomonlarinisvetodalnomerorqalioʻlchashyoʻlibilankonatrofidayopiqpoligonometrikyurishhisoblanadi
Geodeziktarmoqdagiyuqorianiqlikdagipunklarorasidapoligonometriksiljishdachoʻzilgankonlaruchun -
Poligonometrikyurishdanfoydalanganholda, konning parallel bortlaridagisiljishnianiqlashdagixatolik, mβburchaknioʻlchashxatoligigabogʻliq, berilgan mΔs xatoliknianiqlashkattaligidagikattalikquyidagi formula boʻyichaaniqlanadi:

Bu yerda: K – masofavapoligonometrikyurishdagipunktlarsoninihisobgaoluvchikoeffitsiyentvau grafikboʻyichaaniqlanadi;

L — yurishuzunligi, m; r" = 206265.
Chiziqli-burchaklitarmoqdaoʻlchashteodolitlarvasvetodalnomerlarbilanamalgaoshiriladi. Burchagnioʻlchashdaqabulqiliganlarmiqdori, teodolitturivaburchakningzaruraniqoʻlchamigabogʻliq.
Tarmoqdataraflaruzunliginianiqlashuslubisvetodalnomerlarturigabogʻliq, qaytargichvauzatkichningmarkazlashtirilganqabulqilishidanqatʼiynazar har biruzunlikkamidaikkimarotabaoʻlchanganboʻlishikerak.
Planlichiziqli-burchaklitarmoqlarpunktlariningvertikalsiljishinianiqlashnivelirlashtarmogʻining IIIsinfusuligakoʻrageometriknivelerlashorqaliamalgaoshiriladi.
Natijalarnikameralishlabchiqarishkuzatuvningmuvofiqqismidakoordinatalarningayirmasiboʻyichapunktlarningplanlivabalandliklisiljishlarinianiqlashuchunzarurbarchaetaplarnikoʻzdatutadi.
10-расм. Бошланғич станцияда кон бортларининг силжишини кузатиш учун чизиқли-бурчакли тармоқ схемаси:
а)-айлана шаклдаги конлар учун;
б) -чўзинчоқ шаклдаги конлар учун.

Burchaklarni oʻlchash xatoligini va poligonometrik yurish xatoliklarini belgilash uchun grafik.