O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta talim vazirligi mirzo ulig’bek nomidagi o’zbekiston milliy

Sporotsistadaparteno genetic tuxum hujayralari maydalanib rivojlana boshlaydi vae mbrionshar lari hosil bo‘ladi . Bularning
harbittasidanrediylaretishadi(33-rasm).
Rediylarharakatchan,ularda og‘iz,xaltasimonrivojlanmaganichak,
tanasining o‘rta qismida esa birnecha embrion hujayralar(sharlar)
mavjuddir.Anashuhujayralarninghisobidanuningtanasidanavbatdagi
lichinka — serkariyalarrivojlana boshlaydi.Lekin rediylarning tanasida
ikkilamchi(bo‘g‘in)rediylariham rivojlanishimumkin.
Serkariyalarrediyning va oraliq xo‘jayin mollyuskaning tanasidan
tashqarigachiqadi.Ulardaog‘iz,qorinso‘rg‘ichlari,ikkishoxchalikichak
ancharivojlanganbo‘ladi.Serkariyalartanasiningkeyingiqismidagidum
yordamida suvda suzib yuradi.Keyin ularsuv havzasiqirg‘oqlaridagi
o‘tlargao‘tirib oladi,dumiuzilibtushadivaustiqalinpo‘stbilano‘raladi.
Bundaylichinkalaradoleskariyadebataladi.
Adoleskariyalarda ham og‘izva qorin so‘rg‘ichlariikkishoxchalik
ichakrivojlanganbo‘ladi.Jigarqurtiuchunoxirgixo‘jayinbo‘lgano‘txo‘r
hayvonlarularnio‘simliklarbilan yemagunchayokisuvbilanyutmaguncha
tabiatdasaqlanadi.Odamlargaesaadoleskariyalarmavjud bo‘lgansuv
havzalaridan suv ichish paytida o‘tadi. Oxirgixo‘jayinning ichagida
adoleskariyalardankichikjigarqurtichiqadivaichakdevoriniteshibqon
Qoramolsolityori(Taeniarhynchussaginatus)ningtuzilishi
Qoramolsolityoriodamlarningingichkaichagida(oxirgixo‘jayin),
uning lichinkalariesa yirik qoramollarning (oraliq xo‘jayin)muskullari
orasidaparazitlikqiladi.Uninguzunligi10-12m gachabo‘ladi. Tanasining
oldingi uchida kichkina ginaboshcha-skoleks bo‘lib ,unda to‘rtta so‘rg‘ich joylashgan .Bular yordamida solityori chak devor igayopishi boladi(34-rasm)
Qoramol solityori boshismining pastida gibo‘g‘imlariga (proglottidlarga)
bo‘lin magan qismi bo‘yin nitashqi lqiladi. Bo‘yin qismi ko‘ndalang bo‘linib yangi yosh bo‘g‘in larnihosil qiladi. Bu jarayon nistro bilyasiya ,solityorning uzun zanjirsimon tanasini esa strobila deyiladi. Qoramol solityorining tanasining oqimibilan jigar gaborib rivojlanadi
Qonaylanish vanafasolish tizimlari bo‘lmaydi. Hamma tasmasimon
Chuvalchang laroziqlanish jarayoni daularning tanasi dakobon suv-gilikogen to‘planadi. Keyin uning fermentlar ta’sirida parchalanishida korbonadaa ngidrit, vodorod vamoy kislotalari (sutvavaleriankislotalari )hosil bo‘ladi. Ana shu jarayon daajraladigan energiyadan foydalanib solityorlar anaerob usuldan afasoladi.
Ayiruv organlar sistemasi protone fridial tarzda tuzilgan bo‘lib,parenximadagi kiprikli (terminal) hujayralardan mayda naychalar boshlanadi. Asos anikkitaayiruv kanali bor. Ular tananing orqa uchidan boshlanib, chuvachangning yelka qismidan proglottidlarning ikkalayonidan
o‘tadiva skoleksgacha davom etadi. Bu yerda esa buralgan holda
chuvalchangning qorin tomoniga o‘tib, tananing orqa uchiga chadavom etadi. Har bir bo‘g‘inda bu kanallaruning pastkiqismida joylashgan
ko‘ndalang kanal bilan qo‘shiladi vasiydik pufagini hosil qiladi. U esa chiqarish teshigi orqali tashqariga ochiladi. Keyinchalik ya’ni bir yetilgan bo‘g‘in uzilib tushganidan so‘ng ayiruv kanallarining har biri mustaqil ochiladi.
Markaziy nerv sistemasi boshnerv tugunidani bora tbo‘lib, undan bir
Necha nerv tolalari chiqadi. Asosiy nerv tolalari bir juft bo‘lib, tananing ikkala
yontomonidanjoylashadi.
Qoramolsolityoriikkijinsli-germafrodit.Lekinbo‘yinqismidagiyosh
bo‘g‘inlarda jinsiy organlarrivojlanmagan bo‘ladi.Jinsiy voyaga etgan
76
Germafrodit bo‘g‘inlar solityorning bo‘yin qismidan pastda, taxminan 200- 250-bo‘g‘inlarda boshlanadi(35-rasm).-rasm*
Urg‘ochilik jinsiy organlari proglottidining pastki qismida joylashgan
Bir juft tuxumdondan boshlanadi. Tuxumdon bo‘laklari qo‘shilgan joydan tuxum yo‘lichiqadi, uesa ingichka naysimon qingatutashadi. Qinning boshlang‘ich qismi biroz kengaygan bo‘lib, urug‘ qabul qiluvchi pufakchani hosil qiladi.Uning qarama qarshi uchi erkak likjinsiy sistemasining teshigi yonida bitta umumiy teshikka, jinsiy kloakaga ochiladi.Bo‘g‘inningeng pastki qismida uchburchak shaklidagi sariqdon joylashgan.
Uning yuqori tomoniga qarab yo’nalgan naychasi tuxum yo‘li bilan qo‘shilib ootipni hosil qiladi .Ootipga Melistanachasi va bachadon kelib ochiladi. Bu yerda tuxum hujayralari sariq modda bilan ta’minlanadi va po‘stga o‘raladi.Bunday urug‘langan varivojlangan tuxumlar bachadonga o‘tadi .Natijada bachadon kengayib, unda juda ko‘p yon shoxchalar paydo bo‘ladi. Bu davrda ko‘pchilik