O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta talim vazirligi mirzo ulig’bek nomidagi o’zbekiston milliy

chig‘anoqbilanqoplangan.Ularningchig‘anog‘ibirbutunvao‘ngtomonga
qarabspiralshakldaburalganbo‘ladi.Shilliqqurtningtanasibosh,ichki
organlarjoylashgantanavaoyoqqismidaniborat.Boshqismidaikkijuft
paypaslagichlarjoylashgan.Ikkinchijuftpaypaslagichlarininguchidabirjuft
ko‘zlari bo‘ladi. Ana shu ko‘zlar joylashgan o‘ng tomonidagi
paypaslagichningasosidajinsiysistemaning teshigi ochiladi(41-rasm
Baqachanoq(Anodontasygnea)chuchuksuvhavzalari,daryolarva
ko‘llarningtubidatanasiningoldingitomoniqumgayokibalchiqqako‘milib
yashaydi.Xuddishundaysuvlardaanadontagao‘xshash sadafdorham
uchraydilekinuningchig‘anog‘iuzunroqbo‘lib,pallalario‘zaro"qulf"deb
ataluvchi chuqurcha va tishcha bilan birikkan bo‘ladi. Anadonta
chig‘anog‘idaesabundaymoslamalarbo‘lmaydi.Shuninguchunham uni
"tishsiz"debham ataydilar.Baqachanoqningtanasiikkipallalichig‘anoq
orasidajoylashgan.Bupallalaryyelkatomonidanelastikpaylarligament,
ikkita oldingiva keyingiyopuvchimuskullar-retraktorlarbilan birikkan.
Chig‘anoqningpastkitomoniochiqbo‘lib,undanmuskullio‘simta"oyoq"
chiqib turadi. Oyoq yordamida anadonta suv tubida juda sekin
harakatlanadi.Chig‘anoqpallalariningoldingitomonikengroq,orqauchi
esa ingichka bo‘ladi. Baqachanoqning chig‘anog‘i ham boshqa
mollyuskalarnikisingariuchqavatdaniborat.Ustkisishoxsimonmodda
94
konxialindaniboratbo‘lib,Undayillikhalqalarniko‘rishmumkin Qolgan
ikkalaqavat-ohakvasadafqismlariesaohaktoshdaniboratdir.Chig‘anoq
pallalariningichkiyuzasiniqoplabturadiganmantiyapardasibaqachanoq
tanasiniustkivayontomonlaridano‘rabolganbo‘ladi.Mantiyapardasi
bilantanaoralig‘idamantiyabo‘shlig‘ihosilbo‘ladi.Bubo‘shliqtananing
oldingiqismida,qorintomonidavakeyingiuchidaochiqbo‘ladi.Chig‘anoq
pallalariyopilgandamantiyapardasiningchetlariham bir-birigazichbirikadi.
Natijadamantiyabo‘shlig‘itashqimuhitdanajralibturadi.Mantiyapardasi
mollyuskalargaxosorganbo‘lib,uchig‘anoqnihosilqilish,tanagahardoim
suvkiribvachiqibturishinita’minlashkabivazifalarnibajaradi. Baqachanoqtanasiningorqatomonidamantiyaikkitanaychayoki
sifonhosilqiladi(41-rasm).Ularning yuqorigisisilliq devorlibo‘lib,uni
chiqarishyokikloakalsifonideyiladi.U orqalisuvvaqoldiq moddalar
tashqarigachiqariladi.Uningpastigajoylashgannaychakirishyokijabra
sifonidir.Uorqaliesamantiyabo‘shlig‘igasuvvaozuqa(maydasuvo‘tlari,
organikchirindilar)moddalariham kiradi.Keyinovqatzarralariog‘izoldi
kurakchalariyordamida og‘iz teshigiga keladiva qizilo‘ngach orqali
oshqozongao‘tadi.Oshqozondanboshlanadiganichakmollyuskaningorqa
tomonigaqarabyo‘nalib,sirtmoqhosilqiladivayurakqorinchasiorqalio‘tib,
kloakasifoniyaqinidaanalteshigigaochiladi
Baqachanoqning qonaylanishtizimiochiq,yuraktananing yyelka
tomonidagiikkilamchitana bo‘shliqning (selom)qoldig‘i– yurak oldi
xaltasining (perikardialbo‘shliq)ichida joylashgan.Yurak ikkita yurak
bo‘lmasidan va bitta yurak qorinchasidan tashkil topgan. Yurak
qorinchasidanoldingavaorqatomonlargaaortalarchiqadi.Qonaortadan
arteriyalarga o‘tadi.U kapillyarqon tomirlariyordamida butun tanaga
tarqaladi.Karbonatangidridgato‘yinganqonesalakunlardano‘tib,venalar
orqalijabragakeladivaoksidlanib,yurakningbo‘lmachalarigaolibkeladi.
Undanyurakqorinchasigao‘tadivaaortalarorqaliyanatanagatarqaladi.
Nervtizimiuchjuft(bosh,oyoq,vitseral)nervtugunidaniboratbo‘lib,
ularo‘zarokonnektivalarorqalibirikkanbo‘ladi.
Ayiruvorganlaritizimijuftbuyrakyokiboyanusovorganidanvayurak
oldibezi(Keberovorgan)daniborat.