O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta talim vazirligi mirzo ulig’bek nomidagi o’zbekiston milliy

ataluvchi organ joylashgan. Voronkaning ingichka old qism iteshik orqali tashqi muhitga ochiladi. Orqa tomondagi ikkinchi teshik mantiya
bo‘shlig‘iga ochiladi.Voronkaning kengaygan orqa tomoni yon qismi da juft yarim oysimon shaklda chuqurlik mavjud.

1. Karakatitsaning tashqi tuzilishi bilan tanishing, tashqi
tuzilishidagiengmuhim morfologikbelgilarbilantanishing,tanabo‘limlari,
ularning shaklivajoylashishi,paypaslagichlari(qo‘llar),boshqismidagi
ko‘zlari,sezgichuqurchalarivaog‘izteshigibilantanishing.
2. Karakatitsaningchig‘anog‘iniajratibolib,uningtashqituzilishi
bilantanishing.
99
3. Mantiya a’zolarikompleksinio‘rganing.Mantiya bo‘shlig‘ini
ochishuchunkarakatitsaniorqatomonipastgaqaratibqo‘yiladi.Mantiya
oldtomondanqorinqismdanuzunasigamedianchiziqbo‘ylabkesiladi.
Kesmalarchekkasivannachagato‘g‘nag‘ichlarbilanmahkamlabqo‘yiladi.
Mantiyaa’zolarnitashqitomondantekshiring:voronka,qorintugmachalari,
ktenidiylar,analteshik,buyrakvajinsiyorganlarningteshiklarinitopingva
rasminichizing.
1.Nereis(Nereispelagica)
Nereis (Nereis pelagica)Qora,Azov,Oq va Barens dengizlarida
uchraydi.Ularsuvningtubida,ba’zanesasohilzonadasuvo‘simliklarining
orasida yashaydi.Nereis 10-15 sm uzunlikda bo‘lib,80-100 tagacha
segmentlardaniborat.Tanasibosh,gavdavadum (pigidium)qismlarga
bo‘linadi.Bosh qismiikkita segmentdan iborat.Birinchibo‘g‘in yoki
prostomiumning ustkiqismida 2 juft,hid sezish chuqurchasi,oldingi
tomonidaesabirjuftdanpaypaslagichvapalpalarjoylashgan.Bularsezgi
organlaridir. Bosh qismining ikkinchi bo‘g‘ini-peristomium boshqa
bo‘g‘inlarga nisbatan uzunroq va serbarbo‘ladi.Unda parapodiyalar
bo‘lmaydi,lekinikkalayontomonida4tadanmo‘ylovchalar(sirrilar)bo‘lib,
qorintomonidaesaog‘izbo‘shlig‘ijoylashgan.Dum qismidaparapodiyalar
bo‘lmaydi,lekintananingengoxirgivaanalteshigijoylashgansegmentida
juftanalpaypaslagichlaribo‘ladi(44-rasm).
Nereisningovqathazm qilishtiziminingoldingiqismi,ya’nixalqumi
teskariag‘darilib,tashqariga chiqish xususiyatiga ega.Uning oldingi
tomonidajoylashganvamaydateshikchalargaegabo‘lganxitindaniborat
juftjag‘larichiriyotganorganikmoddalarnivamaydaorganizmlarniqamrab
oladi.N ereisning bosh qismini tashkil qiladigan ikki bo‘g‘inidan tashqari
hamma segmentlarning yon tomonida bir juftdan para podiyalar bor.Bular
harakatlanish organidir.Parapodiya ikkita bo‘lakchadan iborat bo‘lib ,uning yelka bo‘lagi natopodiya, qorin tomon bo‘lagi esa nevro podiya deb ataladi.
Bu bo‘lakchalarning har biri da bittadan uzun mo’ylovchalar va tutam-tutam bo‘lib joylashgan tukchalar bor (shusababli bularn iko‘p qillichuvalchanglar101deyiladi). Har bir bo‘lakchadagi qillar orasida bittadan ancha yo‘g‘on va parapodiyaning asosidan chiqadigan tukcha bo‘lib, un itayanch tukcha apikula deb ataladi.
Parapodiyalar chuvalchang suv osti daharakatlanganda tayanch, suvda suzib yurganda esa eshkak vazifasini bajaradi.
Yomg‘irchuvalchanginingoldingiuchidadoirasimonboshyokiog‘iz
oldiko‘ragi–prostomium vaundankeyinesatananingbirinchisegmenti–
peristomium joylashgan.Uning bosh qismida hech qanday sezuvchi
o‘simtalaribo‘lmaydi.Tanasiningharbirsegmentiyontomonida2juftdan
(hammasi8ta)maydaqillarjoylashgan.Bualbattaularningko‘pqillihalqali
chuvalchanglardan kelib chiqqanligining dalilidir. Yashash sharoitiga
moslashishnatijasidaparapodiyalaryo‘qolib,faqatbirqism qillarsaqlanib
107
kolgan.
Yomg‘ir chuvalchangi tanasining segmentlari tashqi tomonidan bir biri dansegmentlararo egatcha orqali ajralib turadi.
Chuvalchangning yelka tomonidagi bu egatchalarda teshikchalar bo‘lib ,ular orqali tana bo‘shlig‘I suyuqligi chiqib turadi va terini namlaydi. Buning natijasida chuvalchangning teri orqali nafas olishi osonlashadi.Yomg‘ir chuvalchangi terisining ustkiqismijudayupqakutikulabilanqoplangan.Uningostidagi