O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o`rta

2.2 Jismoniy tarbiya darslarining tarkibiy tuzilishi

Tajribali o‘qituvchilar tomonidan o‘tilayotgan xilma-xil tipdagi qismini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki tayyorlov qism, asosiy yakuniy qismlarni o‘zaro munosabati shug‘ullanuvchilarni yoshi, dars tipiga bog‘liq bo‘ladi. Quyi sinflarda qismlarni taqsimlanishi bir xilda, ammo tayyorlov yakuniy kismlarni davomiyligini asosiy qismidan biroz farq qiladi. Masalan, birinchi sinfda tayyorlov qismini davomiyligi 13 min., asosiy 20 min., yakuniy 12 min. Yuqori sinflarda tayyorlov, asosiy, yakuniy qismlar tubdan farq qiladi. Quyi sinflarda bolalarni anatomo-fiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda bolalar organizmini tayyorlashda so‘zlab berish, ko‘rsatishlar bir oz seiknroq kechadi, jismoniy yuklarni pasaytirish, dars joyini jihozlash va ularni og‘ishtirib olish, darsga yakun yasash, uyga vazifa berish. Biron bir maqsadni ko‘zlab tashkil qilingan elementlarni davomiyligi 20-25 min. davom etishi mumkin. Umuman olganda darsni tayyorlov qismi uchun olingan mashqlar asosiy qismdagi
vazifalarni hal etishni imkonini berish, yakuniy qismdagi beriladigan asosiy qismdan kelib chiqqan bo‘lishi talab etiladi. Yangi dars boshlanishidan oldin o‘quvchini yurak urishi 65 bo‘lsa ya’ni tinch holatda bo‘lsa darsdan so‘ng bo‘lishi kerak. Boshlang‘ich bilan yakuniy qismdagi farq 10-15 ta bo‘lishi kerak. Darsga qo‘yilgan asosiy mashqlarni bajarish uchun dars vaqtini 28-50% sarflanadi.
Dastlab darsga tanlab olingan mashqlar tarkibi bo‘yicha muhokama qilinganda, ularning ketma-ketligi davomiyligi “dars sxemasi” deb yuritilgan. So‘ng darsni vazifasi, manbasi va metodi bo‘yicha baholanganda “dars rejasi” atamasi ishlatilgan.
Biroq darsda uni qismlarini farqlaydigan bo‘lsak bu holda uni qismlari to‘g‘risida so‘z yuritish shart emas. Chunki busiz ham ular o‘zaro bog‘lanib ketadi.
Boshlang‘ich sinflarda tayyorlov mashqlari o‘tilganda o‘qituvchi tomonidan mashqlar sekin asta bir vaqt o‘zida chiroyli ko‘rsatilib mazmunan aniq, atamalarni to‘g‘ri so‘lab berish talab qilinadi. Biroq doimo bir xil mashqlarni qaytalash sonini ko‘paytirib yuborish ham maqsadga muvofiq emas. O‘quvchilarni anatomo-fiziologik xususiyatlarini hisobga olish talab etiladi.
O‘rta va yuqori sinflarda darsni tayyorlov qismini bir oz cho‘zilgan bo‘lishi mumkin so‘zlab, ko‘rsatib berishga ketadigan vaqtni hisobini olish zarur.
Har bir dars pedagogik mikro tarkib jarayonidan iborat bo‘ladi, shuning uchun biz bunga tizim sifatida o‘arashimiz zarur. Darsning eng zaruriy tomonlari tizimiga solish uni maqsadi, vazifalarni, o‘quv materialini tizimga solish baho berish, qonuniyatlarini aniqlash talab etiladi. Darsni aniqlashtirish, o‘z navbatida ma’lum qismlarga bo‘lish, o‘smir elementlarini birlashtirish talab etiladi. Qismlarni elementlarga bo‘lish, elementlarni esa vazifalariga qarab alohida-alohida manba va metodlariga bo‘lib hal etish juda zarur bo‘ladi.