O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta

terin almashinuvini me’yorlashtiradi.
PP vitaminiga boy mahsulotlarga pivo achitqilari va xamir-
turush, guruch kepagi, loviya, qora bug‘doy yormasi, bug‘-
doy non, jigar, javdar non, mol va qo‘y go‘shti, baliq va boshqa
ovqat mahsulotlari kiradi.
B
6
  vitamini — piridoksin jigarda aminokislotalar almashinu-
vi, glikogenning fosforlanishida ishtirok etadi.
B
6
 vitaminiga boy mahsulotlarga mol go‘shti, jigar, baliq,
tuxum, pishloq, loviya, kepakli un va boshqa ovqat mahsulot-
lari kiradi.
1
2
3
B
6
i
n
i
m
a
t
i
v
)
n
i
s
k
o
d
i
r
i
p
(
i
n
i
m
a
t
i
v
E
)
r
a
l
l
o
r
e
f
o
k
o
t
(
B
(
t
i
z
o
n
I
8
)
i
n
i
m
a
t
i
v
B
2
1
i
n
i
m
a
t
i
v
)
n
i
m
a
l
a
b
o
k
n
a
i
s
(
i
n
i
m
a
t
i
v
K
)
n
o
n
i
x
a
l
l
i
f
(
)
n
i
m
a
t
i
v
T
(
n
i
t
i
n
r
a
K
i
s
a
t
o
l
s
i
k
t
a
l
o
F
B
(
9
)
i
n
i
m
a
t
i
v
‘
g
o
y
n
a
g
a
m
n
i
y
‘
o
t
a
t
‘
O
)
i
n
i
m
a
t
i
v
F
(
a
t
o
l
s
i
k
)
i
n
i
m
a
t
i
v
H
(
n
i
t
o
i
B
-
o
f
l
u
s
-
n
i
n
o
i
t
e
m
l
i
t
e
m
-
S
)
i
n
i
m
a
t
i
v
U
(
d
i
r
o
l
x
-
y
i
n
t
a
b
r
o
k
s
a
(
i
n
i
m
a
t
i
v
C
)
i
s
a
t
o
l
s
i
k
,
n
i
t
u
r
(
i
n
i
m
a
t
i
v
P
)
r
a
l
d
i
o
n
o
v
a
l
f
o
i
b
Davomi
www.ziyouz.com kutubxonasi

141
B
12
 vitamini — sianokobalamin, kobalamin, anemiyaga
qarshi modda, eritrotsitlarning yetilib chiqishini kuchaytiradi.
B
12
 vitaminiga boy mahsulotlarga jigar, buyrak, mol go‘shti,
tuxum sarig‘i, baliq va boshqa ovqat mahsulotlari kiradi.
C vitamini — askorbat kislota oksidlanish-qaytarilish ja-
rayonlarida, moddalar almashinuvi, fosforlanishda, nuklein
kislota sintezida ishtirok etadi.
C vitaminiga boy ovqat mahsulotlariga na’matak, maymun-
jon, qoraqat, qora chetan, karam, kartoshka, sitruslar, ko‘k
piyoz, petrushka va boshqa ovqat mahsulotlari kiradi.
YOG‘DA ERIYDIGAN VITAMINLAR
YOG‘DA ERIYDIGAN VITAMINLAR
YOG‘DA ERIYDIGAN VITAMINLAR
YOG‘DA ERIYDIGAN VITAMINLAR
YOG‘DA ERIYDIGAN VITAMINLAR
A vitamini — retinol, degidroretinol, karotinlar nafas olish
to‘qimalarida uglevodlar almashinuvida, glukoza sintezida, suyak
to‘qimasi shakllanishida, ovqat oqsilining singishi, yog‘lar al-
mashinuvi, nuklein kislotalar sintezida ta’siri sezilarli; teri,
nafas va siydik yo‘llari shilliq pardalaridagi almashinuv jarayo-
nini boshqaradi.
Xolindan atsetilxolin, quruv purpuri hosil bo‘lishida ishti-
rok etadi. A vitaminiga boy mahsulotlarga baliq moyi, treska ji-
gari, tuxum sarig‘i, qaymoq, ismaloq, karotin manbalari, sab-
zi, maymunjon, pomidor, o‘rik, ko‘k sabzavot barglari va
boshqa ovqat mahsulotlari kiradi.
D vitamini — kalsiferollar, kalsiy va fosforning surilish
jarayonini yo‘lga qo‘yadi, oqsil sintezida organik fosforni anor-
ganik fosforga aylantiradi, o‘sishni kuchaytiradi.
D vitaminiga boy mahsulotlarga treska jigari, mol jigari,
pishloq, sariyog‘, seld, baliq moyi va boshqa ovqat mahsulot-
lari kiradi.
MINERAL MODDALAR VA ULARNING ORGANIZM
MINERAL MODDALAR VA ULARNING ORGANIZM
MINERAL MODDALAR VA ULARNING ORGANIZM
MINERAL MODDALAR VA ULARNING ORGANIZM
MINERAL MODDALAR VA ULARNING ORGANIZM
UCHUN AHAMIYATI
UCHUN AHAMIYATI
UCHUN AHAMIYATI
UCHUN AHAMIYATI
UCHUN AHAMIYATI
Mineral moddalar ham boshqa zarur hayotiy elementlar
kabi organizmning yashashini ta’minlovchi iste’mol mahsulot-
lari qatoriga kiradi.
Mineral elementlarning organizmda fiziologik ahamiyati juda
katta. Organizmda mikroelementlar — fermentlar, vitaminlar,
gormonlar va boshqalar biologik faol birikmalar tarkibiga kira-
di. Bu mikroelementlar ta’siri, asosan, organizmda moddalar
www.ziyouz.com kutubxonasi

142
almashinuvi jarayonlarining o‘zgarishida namoyon bo‘ladi. Ba’zi
mikroelementlar a’zolarning o‘sishi, qon hosil bo‘lishi va qonda
tuz miqdorini me’yorda tutishda, to‘qimalar orqali nafas olish
jarayonlari, hujayralar faoliyatida qatnashadi va hokazo jara-
yonlar rivojiga ta’sir ko‘rsatadi.
Bundan tashqari, mineral moddalar organizmda kislota bi-
lan ishqor hamda suv bilan tuz muvozanatini saqlashda ishti-
rok etadi. Odam tanasida 3—4 foiz mineral moddalar mavjud
bo‘lib, uning turi 60 dan ortiq. Bularning ko‘pchiligi organizm-
dagi moddalar almashinuvida muhim biologik vazifani bajara-
di.
Kalsiy.
Kalsiy.
Kalsiy.
Kalsiy.
Kalsiy. Kalsiyning biologik ahamiyati xilma-xil. Asosiy
fiziologik ahamiyatidan biri uning to‘qima yaratilishida ishtirok
etishidir. Kalsiy tayanch to‘qimalarning tarkibiy qismiga kirib,
ularning takomillashishida ishtirok etadi. Kalsiyning 99 foizi
skeletda joylashgan. Kalsiy qonning doimiy tarkibiy qismi hisob-
lanadi.
Ovqat mahsulotlari ichida sut va sut mahsulotlari kalsiyga
boy. Yarim litr sut yoki 100 gr pishloq katta odamning kalsiyga
bo‘lgan bir sutkalik ehtiyojini qondiradi. Ayollarning homilador-
lik hamda emiziklik davrida kalsiyga ehtiyoji ortadi.
Kaliy organizmdagi suyuqlikni haydaydi. Kaliy to‘qimalarda
modda almashinuvi jarayonida qatnashadi. Atsetilxolin hosil
bo‘lishida hamda asab qo‘zg‘alishini mushaklarga yetkazishda
kaliy ionlarining roli katta. Kaliy hayvon va o‘simlik mahsulot-
lari va kartoshka tarkibida ko‘p bo‘ladi.
Natriy — to‘qimalarda va to‘qimalararo modda almashinuvi
jarayonida qatnashadi. Natriy tuzi asosan to‘qimalararo suyuq-
liklar — limfa va qon zardobi tarkibida bo‘ladi.
Katta odamlarda bir sutkalik natriyga bo‘lgan ehtiyoj 4,6 g
ni tashkil etadi, bu 10—15 g osh tuzi hisobiga qoplanadi.
OVQATLANISHNI TO‘G‘RI TASHKIL ETISH
OVQATLANISHNI TO‘G‘RI TASHKIL ETISH
OVQATLANISHNI TO‘G‘RI TASHKIL ETISH
OVQATLANISHNI TO‘G‘RI TASHKIL ETISH
OVQATLANISHNI TO‘G‘RI TASHKIL ETISH
Hayotning moddiy asosi avvalo ovqat bilan, ya’ni odam
ovqatlanish bilan tirik. Organizmning hayoti uchun toza havo —
kislorod, suv, oziq-ovqat va muhit tabiiy ehtiyoj bo‘lib, uning
o‘rnini hech narsa bosa olmaydi. Ishtaha va ovqatlanish tabiati
odamning yoshi, jinsi, quvvat sarfi, markaziy nerv sistemasi-
ning holati, ichki sekretsiya bezlarining faoliyati, iqtisodiy va
madaniy darajasiga, shuningdek atrof-muhitga bog‘liq.
www.ziyouz.com kutubxonasi

143
Insonning unib o‘sishi va salomat bo‘lishi uchun to‘g‘ri
ovqatlanish ayniqsa, bolalik davrdan boshlab uning ovqatla-
nishini to‘g‘ri tashkil etish hayotiy muhim ahamiyatga ega.
O‘sib kelayotgan avlodning ovqatlanishiga juda katta ahami-
yat berish kerak. Bolalarning ovqatlanishida mehnatning xu-
susiyati va jadalliginigina emas, balki o‘smirlik davrining anato-
mik, fiziologik xususiyatlari va o‘sish jarayonlarini ham hisob-
ga olish kerak.
Bolalarning ovqati ularning energiya sarfini qoplashdan
tashqari organizmning rivojlanishini ta’minlaydigan umumiy
kaloriyasi miqdoridan 10% ortiq bo‘lishi kerak.
Ovqatning bekam-u ko‘stligi bolalar organizmining turli,
ayniqsa yuqumli kasalliklarga chidamliligini, jismoniy quvvati
va mehnat qobiliyatini oshirishi yoki aksincha, sifatsiz va
noto‘g‘ri ovqatlanishi yosh bolalarning eshitish va nutq qo-
biliyatining rivojlanishdan kechikishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Ovqatning hazm bo‘lishi uning tarkibidagi oqsil, yog‘ va
uglevodlar nisbatiga bog‘liq. Ular miqdori bolalik va o‘smirlik
davrida tegishlicha 1:1:4 yoki 1:1:4,5 nisbatda bo‘lgani ma’qul.
Bir kunlik ovqat ratsionida oqsil 13%, yog‘lar 33%, uglevod-
lar 52—55% ni tashkil etishi lozim.
Bolalar va o‘smirlar kuniga 4 marta, ish qobiliyatiga ega
bo‘lgan kattalar 3 marta ovqatlanishlari kerak.
Nonushtada go‘sht, sut, non, sariyog‘, pishloq kabilarni
iste’mol qilgan ma’qul. Bu mahsulotlar bolalar va o‘smirlar
bir kunlik ovqat ratsionining 25 foizini (yozda 450 kkalni, qishda
550 kkalni) tashkil etishi lozim.
Tushlik to‘yimli hamda uch xil: suyuq ovqat (bunday ovqat
bolalar ishtahasini ochib, ovqat hazmini yaxshilaydi), quyuq
ovqat (go‘sht, sabzavot, qaylalar), salatlar (yozda yaxshisi ho‘l
meva, qishda meva sharbatlari)dan iborat bo‘lishi kerak. Tush-
lik ovqat bir kunlik ovqatning 35—40% ini (qishda 700—750
kkal, yozda 850 kkal) tashkil etishi lozim. Kech tushlikka (tolma
choyi) oson hazm bo‘ladigan taomlar — pecheniylar, konfet,
sut yoki kefir, kisel va boshqalar tavsiya etiladi. Bular sutkalik
ratsionning 10—15 % ini, kechki ovqat esa kundalik ratsion-
ning 20—25 % ini tashkil etishi kerak.
Masalliqlarga qarab, haftalik ovqat xili tanlanadi, lekin hafta
oxiriga borib masalliqlarning xilini to‘g‘rilab olish kerak. Shu-
ning uchun ham menyu 7—10 kunga tuziladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

144
Tibbiyot xodimlari ovqatning hajmi va qiymati bolalarning
yoshiga to‘g‘ri kelishini kuzatib borishlari lozim. Yozda
oshko‘katlar, sabzavotlar, har xil mevalar, juda issiq kunlarda
qatiqli taomlar ko‘proq iste’mol qilish lozim. Shunda organizm
vitaminlar va mineral tuzlar bilan ta’minlanib turadi.
Kattalar bir kunda uch mahal ovqatlanishlari shart. Bir
kunlik ovqat ratsioni taqsimoti quyidagicha: nonushtada 25—
30%, tushlikda 45—50% va kechki ovqatda 20—25%.  Keksalar
4—5 mahal ovqatlanishlari, shundan ikkitasi issiq ovqat bo‘lishi
lozim.
UMUMIY OVQATLANISH KORXONALARIGA NISBATAN
UMUMIY OVQATLANISH KORXONALARIGA NISBATAN
UMUMIY OVQATLANISH KORXONALARIGA NISBATAN
UMUMIY OVQATLANISH KORXONALARIGA NISBATAN
UMUMIY OVQATLANISH KORXONALARIGA NISBATAN
QO‘YILADIGAN SANITARIYA TALABLARI
QO‘YILADIGAN SANITARIYA TALABLARI
QO‘YILADIGAN SANITARIYA TALABLARI
QO‘YILADIGAN SANITARIYA TALABLARI
QO‘YILADIGAN SANITARIYA TALABLARI
Umumiy ovqatlanish korxonalaridagi gigiyena qoidalari sa-
nitariya nazorati muassasalari tomonidan tekshirib turiladi.
Kasallik kelib chiqishining oldini olish maqsadida sanitariya
nazorati olib boriladi. Sanitariya nazoratini umumiy ovqatla-
nish korxonalari qurilishidan boshlash kerak. Sanitariya na-
zorati noziri yangi qurilish yoki qayta qurishga mo‘ljallangan
binoning hamma loyihalari va unga berilgan izohlar bilan ta-
nishib chiqishi va ish yuzasidan mulohazalarni bildirishi, quri-
lish yoki ta’mirlash ishlarining borishini (loyiha bo‘yicha)
nazorat qilishi lozim. Yangi yoki qayta qurilgan bino sanitariya
vrachi ruxsati bilan ishga tushiriladi. Sanitariya nazorati xodimi
o‘z zimmasiga juda muhim va javobgarlik vazifalarini oladi, chun-
ki qurilish yoki binoni ta’mirlash davrida yo‘l qo‘yilgan kam-
chiliklarni keyinchalik tuzatish ham moddiy, ham tibbiy qi-
yinchiliklar tug‘diradi.
Bundan tashqari, yangi ovqat mahsulotlaridan standartlar
ishlab chiqish ham tadbirkorlik sanitariya nazorati zimmasiga
yuklanadi.
KUNDALIK SANITARIYA NAZORATI
KUNDALIK SANITARIYA NAZORATI
KUNDALIK SANITARIYA NAZORATI
KUNDALIK SANITARIYA NAZORATI
KUNDALIK SANITARIYA NAZORATI
Sanitariya epidemiologiyasi nazorati xodimlari zimmasiga
profilaktik nazoratdan tashqari, oziq-ovqat mahsulotlarini ta-
shish, saqlash, taom tayyorlash va xo‘randalarga yetkazishgacha
bo‘lgan davrda sanitariya nazorati olib borish yuklanadi.
Shuningdek, kundalik sanitariya nazorati xodimi tayyorlan-
gan ovqatning iste’molchilarning fiziologik hamda gigiyenik ehti-
yojlarini qondira bilish, ovqatdan zaharlanish, yuqumli kasal-
www.ziyouz.com kutubxonasi

145
liklar hamda gijjalar tarqalishining oldini olish vazifalarini
bajaradi.
„Umumiy ovqatlanish korxonalarining loyihalar me’yori“
asosan, GOST bilan qonunlashtirilgan, bundan tashqari,
Sog‘liqni saqlash vazirligining bosh sanitariya-epidemiologiya
bo‘limi tomonidan „Umumiy ovqatlanish korxonalari uchun
sanitariya qoidalari“da ko‘rsatilgan va tasdiqlangan.
Umumiy ovqatlanish korxonalari tuzilishiga ko‘ra bir xil
bo‘ladi. Bunda, asosan, qancha xo‘randaga mo‘ljallangani hisobga
olinadi.
Oshxona, asosan, xo‘randalar hamda ovqat tayyorlash
(qozonxona) (kirish-chiqish yo‘llari alohida) bo‘limlaridan
iborat. Xo‘randalar uchun ajratilgan bo‘limda dahliz, kiyim
yechiladigan joy, hojatxona, ovqatlanadigan zal (bufeti bilan)
bo‘lishi kerak.
Ishlab chiqarish uchun ajratilgan qismga: oshxona xizmat-
chilari uchun ishlash va dam olish xonasi, alohida hojatxona,
dushxona, omborxonalar (sovitiladigan va sovitilmaydigan),
ishlab chiqarish bo‘limlari (oshxona, go‘sht, baliq, sovuq
taomlar tayyorlash, sabzavotlarni ishlash, qandolat mahsulot-
larini tayyorlash sexlari), yemakxona va oshxona, yuvish xo-
nasi, yordamchi xonalar (ventilatsiya, qozonxona, o‘txona,
bo‘sh idishlar saqlanadigan omborlar va b.) kiradi.
Masalliqlarni hozirlab beradigan korxonalarda mahsulotlar-
ning turiga qarab ishlov beradigan binolar bo‘lmaydi. Yarim-
fabrikatlarni tekshirishga tayyorlash va to‘g‘rilash uchun bitta
oldindan ishlov berish xonasi bo‘ladi. Masalliqlar tayyorlab
qo‘yiladigan korxonalarda xonalar birmuncha ko‘proq bo‘ladi.
Umumiy ovqatlanish korxonalarining sathi yoppasiga,
xo‘randalar bir yo‘la ovqatlanishiga qarab rejalanadi. Umumiy
ovqatlanish korxonalarining ishlab chiqarish binolari ufqning
shimol tomoniga, savdo binolari janub tomonga qarab turadi-
gan qilib rejalangani ma’qul. Korxonadagi binolarning ham-
masini shunday loyihalash kerakki, oshxona xizmati jarayo-
nida ishchilar bilan xo‘randalar to‘qnash kelmasin.
Umumiy ovqatlanish korxonalaridagi ishlar, asosan, me-
xanik moslamalar va avtomatlar yordamida bajariladi. Qo‘l
mehnatini mexanizatsiyalash, avtomatlash iqtisodiy jihatdan-
gina emas, balki epidemiologik jihatdan ham ahamiyatga ega.
Tayyor taomlarning epidemiologik jihatdan ishonchli
bo‘lishida, ularning issiq bo‘lishi muhim ahamiyatga ega. Su-
10 — Gigiyena
www.ziyouz.com kutubxonasi

146
yuq taomlarning harorati 75°C, quyuq taomlarniki esa 65°C
dan kam bo‘lmasligi kerak.
O‘choqxona va yordamchi binolar yorug‘, havo almashinib
turadigan bo‘lishi kerak. Gazli plitalar o‘rniga elektr plitalar
bo‘lgani ma’qul. Xonalarning poli va devorlarining bir qismiga
oson yuvib-tozalanadigan keramik plitalar qoplanishi kerak.
Oshxona doimo ozoda bo‘lishi, eshik va dastgohlar nam latta
bilan har kuni artilishi, haftada bir marta bir foizli tindi-
rilgan xlorli eritma— ohak bilan yuvib turish lozim. Oshxona
anjomlarini ish tamom bo‘lgach har kuni yaxshilab toza-
lash, kalsiylangan ishqorli issiq suv bilan yuvish, toza suv
bilan chayish va quritish kerak. Pashsha, sichqon, kalamush
hamda suvarakni qirish darkor. Har bir xonada chiqindilar
uchun qopqoqli idishlar bo‘lishi, ularni har kuni ikki mahal
to‘kib turish kerak. Idish-tovoq yuviladigan stol va vannalar
zanglamaydigan yaxlit po‘lat tunuka bilan qoplanishi, asbob-
anjomlarni vaqti-vaqtida 0,2 % li xloramin eritmasi bilan cha-
yib turish kerak. Tayyor ovqatni zanglamaydigan po‘lat idishda
saqlash, bo‘shaganidan keyin darhol yuvish lozim. Yuvish
uchta jarayonda bajariladi: 1) vannada idishlar xantalli issiq
suvda yuviladi; 2) issiq suv bilan chayiladi; 3) sim to‘rdan
to‘qilgan javonlarda quritiladi.
Ho‘randalardan bo‘shagan idish-tovoqlarni yuvish uchun
uchta uyali vanna yoki uchta tog‘ora kerak bo‘ladi. Dastlab, idish-
lar ovqat qoldiqlaridan tozalanadi, keyin vannaning birinchi
bo‘limida yog‘ini yuvish uchun 1% li xantal eritmasida yoki
1—2% li ichimlik sodasi eritmasida (45°C) yuviladi. Vannaning
ikkinchi bo‘limida mikroblarni ketkizish maqsadida idishlar
qaynoq suvda 1%li xlorli ohak eritmasi yoki 0,2 % li xloramin
qo‘shib yuviladi. Uchinchi bo‘limda qaynoq (75°C) suvda chayi-
ladi va sim to‘r javonda quritiladi.
Tez buziladigan mahsulotlarni (sut, tvorog, qaymoq,
go‘sht, baliq) saqlash uchun oshxonada sharoit bo‘lmasa, kun-
dalik miqdori har kuni olib kelinadi.
Go‘dak bolalar muassasalaridagi idish-tovoqlarni sterillash
yoki qaynatish tavsiya etiladi.
Muzxonalarga alohida ahamiyat berish (go‘sht uchun–0°C,
baliq  uchun — 2°C, sut, yog‘ mahsulotlari uchun – 2°C va
hokazo) lozim.
Muzxonada mol va parranda go‘shtini 5 kun, dudlangan
www.ziyouz.com kutubxonasi

147
go‘shtni 20 kun, qaynatilgan kolbasalar, sosiskani 72 soat,
sutni 20 soat saqlash mumkin.
Oshxonada ishlaydigan shaxslar shaxsiy gigiyena qoidalariga
puxta rioya qilishlari, ishga joylashishda va keyinchalik har uch
oyda bir marta terapevt shifokor tekshiruvidan o‘tib turishlari
kerak. Oshxonaga ishga joylashayotgan shaxslar teri-tanosil
kasalliklari, bakteriologik mutaxassis tekshiruvi, flyuorografik
tekshiruvdan o‘tadilar. Ko‘rik natijasi sanitariya daftarchasiga
yozi-ladi va muassasa ma’muriyatiga topshiriladi.
Oziq-ovqat tarmog‘ining barcha xodimlari har ikki yilda
maxsus yo‘nalish bo‘yicha sanitariya minimumi topshirib
turadilar.
Tayyor ovqatni tarqatadigan shaxslarning qo‘li nihoyatda
toza bo‘lishi kerak. Tirnoqlari tez-tez olib turilishi lozim. Tir-
noq ostilarini tozalash (ishlab chiqarish manikyuri), ish bosh-
lashdan oldin va ish paytida qo‘lni xlorli ohak eritmasi bilan
(ayniqsa, hojatxonadan chiqqach) yaxshilab yuvish kerak. Ish
vaqtida qo‘lga uzuk taqish mumkin emas. Qo‘lda yiringli yara-
chalar bor-yo‘qligiga alohida ahamiyat berish zarur. Teri doimo
toza bo‘lishi uchun ish boshlashdan oldin oshxonadagi dushda
yaxshilab cho‘milish lozim.
Oziq-ovqat mahsulotlari bilan ishlovchi shaxslar shaxsiy
gigiyenaga qat’iy amal qilishlari, ish vaqtida korjoma (ro‘molcha,
qalpoq, kurtka, shim, xalat va poyafzal) kiyib olishlari kerak.
Korjoma alohida maxsus shkaflarda saqlanadi va maxsus korx-
onalarda yuviladi. Korjomada hojatxonaga kirish ma’n qilinadi.
Masalliqlar (go‘sht, baliq) va pishgan ovqatlar uchun alo-
hida-alohida taxtalar va idishlar bo‘lishi kerak. Masalliq tay-
yorlashdan oldin qo‘llarni, albatta, sovunlab yuvish lozim.
Xodimlar faqat maxsus ajratilgan xonada ovqatlanishlari
kerak. Oshxonada ishlovchilarning sanitariya malakasini oshirish-
ga e’tibor beriladi. Haftaning ma’lum kunlarida sanitariya maorifi
mashg‘ulotlari o‘tkaziladi.
OVQATDAN ZAHARLANISH
OVQATDAN ZAHARLANISH
OVQATDAN ZAHARLANISH
OVQATDAN ZAHARLANISH
OVQATDAN ZAHARLANISH
Ovqatdan zaharlanish deganda mikroorganizmlarning
muayyan turlari tushgan ovqat toksikoinfeksiyasi, bakterial
toksikozlar, organik yoki noorganik tabiatli zaharli moddalar
tutgan ovqatni iste’mol qilish natijasida o‘tkir ba’zan surunkali
kasallanish tushuniladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

148
Masalliqni tayyorlash, saqlash, pishirish va iste’mol qilish
davrida sanitariya va gigiyena qoidalariga rioya qilinmasa ovqatga
har xil mikroblar, viruslar, gijjalar va zaharli kimyoviy birik-
malar tushishi mumkin. Bu, o‘z navbatida, organizmda har
xil o‘zgarishlar va kasalliklar kelib chiqishiga sabab bo‘lishi
mumkin.
Ovqatdan zaharlanishning uchta katta guruhi: mikrobdan
zaharlanish (toksikoinfeksiyalar va toksikozlar), mikrobga alo-
qador bo‘lmagan zaharlanishlar (o‘simlik va hayvonlar mah-
sulotlari, kimyoviy birikmalar) va sababi aniqlanmagan zaha-
rlanishlar (Gaff va Urov kasalliklari) farq qilinadi.
MIKROBLAR TUSHGAN OVQATDAN ZAHARLANISH
MIKROBLAR TUSHGAN OVQATDAN ZAHARLANISH
MIKROBLAR TUSHGAN OVQATDAN ZAHARLANISH
MIKROBLAR TUSHGAN OVQATDAN ZAHARLANISH
MIKROBLAR TUSHGAN OVQATDAN ZAHARLANISH
To‘rtinchi iqlimiy sharoitda qayd etilgan hamma ovqatdan
zaharlanishning 95% ini mikrobli ovqatlardan zaharlanish
tashkil etadi. Bularning asosiy qismi ovqat toksikoinfeksiyala-
ridir. Ovqat toksikoinfeksiyalari deb, tirik mikroblar ko‘p miq-
dorda tushgan ovqatni iste’mol qilish natijasida o‘tkir va o‘rtacha
o‘tkir kechadigan, to‘satdan paydo bo‘lgan kasalliklarga ayti-
ladi.
ICHAK TAYOQCHASI VA PROTEY QO‘ZG‘ATADIGAN
ICHAK TAYOQCHASI VA PROTEY QO‘ZG‘ATADIGAN
ICHAK TAYOQCHASI VA PROTEY QO‘ZG‘ATADIGAN
ICHAK TAYOQCHASI VA PROTEY QO‘ZG‘ATADIGAN
ICHAK TAYOQCHASI VA PROTEY QO‘ZG‘ATADIGAN
TOKSIKOINFEKSIYALAR
TOKSIKOINFEKSIYALAR
TOKSIKOINFEKSIYALAR
TOKSIKOINFEKSIYALAR
TOKSIKOINFEKSIYALAR
Ichak tayoqchasining ko‘p sonli serologik guruhlari orasida
oziq-ovqat mahsulotlariga tushib ovqat toksikoinfeksiyasini
qo‘zg‘atadigan enteropatogen turlarining ikkita toifasi aniqlan-
gan.
Ovqat toksikoinfeksiyalarini ikkala kategoriyadagi ichak ta-
yoqchalari va enterotoksin ishlab chiqaradigan tayoqchalar
qo‘zg‘atishi mumkin. Ichak tayoqchalarining tashqi muhitda,
shuningdek, suvda va oziq-ovqat mahsulotlarida topilishi sani-
tariya amaliyotida zararlanish hisoblanadi. Ovqat toksikoinfek-
siyalarini qo‘zg‘atuvchilari, shuningdek, protey turidagi chi-
rindi mikroblar (asosan, Bas. proteus vulgaris) tashqi muhit-
da ayniqsa, chiriyotgan oqsil qoldiqlarida keng tarqalgan. U