O'zbekiston respublikasi profi universitety

quvonch (qoniqish), qo'rquv, g'azab va hayratlanish farqlanadi. Hissiyotlarning 
ko'pchiligi aralash xarakteriga ega bo'ladi, ular ehtiyojlarning iyerarxik tashkil 
qilingan tizimi bilan asoslanadi. 
Shu bilan birga, bir ehtiyojning o'zi turli vaziyatlarda turlicha hissiyotlarni 
yuzaga keltirishi mumkin. Masalan, himoyalanish ehtiyoji kuchli raqib (xavf) 
tomonidan ko'rsatilgan tahdidda qo'rquvni yuzaga keltirsa, kuchsiz raqib 
tomonidan bildirilganda - g'azabni yuzaga keltirishi mumkin. 
Individ uchun “zaif joy” hisoblangan xulq jihatlari ayniqsa jadal hissiy 
(emotsional) ta'minotga ega bo'ladi. 
Hissiyotlar nafaqat joriy mustahkamlash, balki oldindan mustahkamlash 
funktsiyasini ham bajaradi. Quvonish va hayajonlanish hissi esa bo'lajak xulqni 
rejalashtirish jarayonidayoq yuzaga keladi. 
Shunday qilib, hissiyotlar, xuddi sezgilar kabi - psixikaning asosiy 
hodisalaridir. Sezgilarda borliqning moddiyligi aks ettirilsa, hissiyotlarda - uni 
tomonlarining sub'ektiv ahamiyatliligi aks ettiriladi. Bilish jarayonlari voqelikning 
xususiyatlari va o'zaro aloqalarini aks ettiruvchi bilimlarni bersa, hissiyotlar esa bu 
aks ettirishga sub'ektiv mazmun beradi. Tashqi ta'sirlarning ahamiyatliligini 
spontan belgilab berar ekan, ular zudlik bilan impulьsiv reaktsiyalarga qo'shilib 
ketadi. 

---

186 
Hissiyotlar - xulqning ayni vaziyatda muvaffaqiyatlarga olib boruvchi
yo'nalishlarini zudlik bilan belgilab beruvchi va istiqbolsiz yo'nalishlarni to'sib 
qo'yuvchi mexanizmdir. Ob'ektni hissiy idrok qilish degani - bu u bilan o'zaro 
munosabat o'rnatish imkoniyatlarini kuzatib, ko'rib borish demakdir. 
Hissiyotlar go'yo idrok etilayotgan ob'ekt ustiga mazmuniy belgi qo'yadi va 
individning tegishli oriyentirlovchi faoliyatini dolzarblashtiradi, xulqning ichki 
rejasining shakllanishiga ta'sir ko'rsatadi. 
Turli hil hayotiy vaziyatlarda, hissiyotlar eng samarali imkoniyatlardan 
foydalanishga undab va xulqning istiqbolsiz yo'nalishlarini to'sib qo'yar ekan, 
zudlik bilan bo'ladigan birlamchi oriyentirovkani ta'minlaydi. Aytish mumkinki,