O’zbekiston respublikasi qishloq va suv хo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti hayot-faoliyat хavfsizligi kafedrasi

 
Nazorat savollari: 
 
1. Yonish deb nimaga aytiladi?
2. Yondiruvchi manbalarning qanaqa turlari bor?
3. Yonish jarayonida oksidlovchi qanaqa rol o’ynaydi?
4. Yonish jarayoni yuzaga kelishi uchun qanaqa shart – sharoitlar mavjud 
bo’lishi kerak? 
5. Yonishning qanaqa turlari bor?
6. Modda va materiallarning portlash va yonuvchanlik xususiyatlarini 
aniqlovchi qanaqa ko’rsatkichlar bor?
7. Yonuvchi suyuqliklarning yong’in xavfi qanaqa kattaliklar bo’yicha olib 
boriladi? 
8. Qattiq moddalarning yong’in xavfi qanaqa kattaliklar bo’yicha olib 
boriladi? 

---

9 
MAVZU: YONG’IN JIHATDAN SUYUQLIKLARNING CHAQNASH 
HARORATINI TADQIQ QILISH 
Ishning maqsadi: Tez yonuvchan va yonuvchan suyuqliklarni chaqnash 
haroratini aniqlash va ularga baho berish. 
Kerakli asbob va uskunalar 
Suyuqliklarning chaqnash haroratinini aniqlash uchun quyidagilar 
ishlatiladi: 
-chaqnash haroratini aniqlovchi asbob (PVNE); 
-barometr; 
-sekundomer; 
-kuchlanishni tartibga solib turuvchi asbob (reguliyator) 
-havosi so’rib turiladigan shkaf; 
Umumiy ma’lumotlar 
 
Ma’lumki chaqnash harorati 61
0
S gacha suyuqliklar tez yonuvchi (LVJ) va 
chaqnash harorati 61
0
S dan yuqori bo’lgan suyuqliklar yonuvchi suyuqliklar (GJ) 
deyiladi. 
Elektr uskunalarining tuzilish qoidalari (PUV) bo’yicha barcha portlash 
tug’iladigan miqdorda LVJ yoki GJ ishlatiladigan yoki saqlanadigan xonalar 
portlash xavfi mavjud xonalar hisoblanadi. 
Yonuvchan modalar saqlanadigan yoki ishlatiladigan esa yong’in xavfi 
mavjud xonalar hisoblanadi. 
Yonuvchi moddalar 3 ta agregat xolatda bo’lishlari mumkin: gazsimon, 
suyuk va kattik. Moddalarning yongin va portlash xavfini aniklashda ularni 
agregat xolatlarga bo’lish uchun kuyidagicha tasnif beriladi:
Gazlar – bug’larining absolyut bosimi 50 ºS temperaturada 300 kPa yoki 
undan katta bo’ladigan moddalar; 
Suyukliklar – erish temperaturasi 50 ºS dan oshmaydigan moddalar; 
Qattik moddalar - erish temperaturasi 50 ºS dan katta bo’lgan moddalar; 
Changlar – zarrachalari o’lchamlari 850 mkm dan katta bo’lmagan 
maydalangan qattik moddalar. 
Ishlab chikarishda gaz yoki bug’ konsentratsiyasi aralashmada 0...100 % 
gacha o’zgarishi mumkin. Lekin bu aralashmalarning xammasi xam portlovchi 
yoki yonuvchi bo’la olmaydi.Aralashma portlovchi yoki yonuvchi bo’lishi uchun 
gaz , bug’ konsentratsiyasi portlovchi konsentratsiyalar chegaralari oralig’ida 
bo’lishi lozim. Bunday kattaliklar: 
alangalanishning pastki konsentratsiya chegarasi (APKCh); 
alangalanishning yukori konsentratsiya chegarasi (AYuKCh) deb ataladi. 
Yonuvchi suyuqliklarning yongin xavfi quyidagi kattaliklar bo’yicha olib boriladi: 
chaqnash temperaturasi; 
o’z-o’zidan alangalanish temperaturasi; 

---

10 
alangalanish soxasi (alangalanishning temperatura chegaralari bilan). 
2-rasm. Chaqnash haroratini aniqlovchi asbob 
1-latun idish, 2- havo vannasi, 3-elektr isitkich, 4-aralashtirgich, 5-gorelka, 6-
egiluvchan uzatgich, prujinali dastak, 8-termometr.