O’zbekisтon respublikasi qishloq va suv хo’jaligi vazirligi тoshkenт irrigatsiya va melioratsiya insтiтuтi

Kartalar va atlaslar 
1. O’rta Osiyo va O’zbekistonning tabiiy geografiyasi atlasi. – Т.: Тoshkent 
kartografiya fabrikasi, 2002. 
2. Materiklar va okeanlarning tabiiy geografiyasi atlasi. – Т.: Тoshkent 
kartografiya fabrikasi, 2002. 
3. Geologicheskaya karta mira. – M.: Izd. GUGK, 1964. 

---

8 
4. Atlas mira. Amerika. 3-ye izd. – M.: Izd. GUGK, 1987. – 76 s. 
5. Atlas mira. Zapadnaya Yevropa. 3-ye izd. – M.: Izd. GUGK, 1987. – 70 s. 
6. Atlas mira. Aziya. – M.: Izd. GUGK, 1987. – 60 s. 
7. Atlas mira. Afrika. – M.: Izd. GUGK, 1987. – 40 s. 
8. Fiziko-geograficheskiy atlas mira. – M.: Izd. GUGK, 1964. – 241 s. 
9. Atlas geograficheskiy spravochnыy. – M.: Izd. GUGK, 1987. – 247 s. 
10. Atlas yunogo krayeveda Novosibirskoy oblasti. – M.: Izd. GUGK, 1987. 
– 32 s. 

---

9 
2-Amaliy mashg’ulot
Тurli manbalar bo’yicha avtorlik originallarini tuzishning texnik 
usullari 
Kartaning dastlabki, qulda tayyorlangan originali avtorlik originali deyiladi. 
U zamonaviy kartografik asosda tuzilgan va karta mazmuni, masshtabi, hamda 
hududning o’rganilganlik darajasi geografik jihatdan ishonchli va aniq bo’lishi 
kerak. Agar ularning geografik aniqligi past va eskirgan usullarda tuzilgan sxema 
shaklida bo’lsa, ular original emas, maket yoki eskiz deb ataladi. 
Murakkab mavzuli kartalarni tuzishda, ayniqsa bir nechta avtorlar birgalikda 
tuzganda va ma’lumotlar turlicha sifatga ega bo’lgan manbalardan olinganda, 
jamlangan avtorlik originali kartograf tomonidan avtor yoki avtorlik jamoasi bilan 
hamkorlikda tuziladi. Bunda kartograf turli manbalardagi ma’lumotlarni tanlab 
olishda, ishni aniqligini oshirishda maksimallikni ta’minlashi kerak. 
Avtorlik originallarini tuzishda kartografik asos avvalroq umumgeografik 
karta yordamida tuzib olinadi. Keyin unga turli usullardan foydalangan holda 
manbalardan kerakli mazmunlar kiritiladi. 
1. Kartadan chiroqli stol yordamida nusxa ko’chirish. Bu usul original asos 
bilan karta masshtabi va proyeksiyasi bir xil bo’lganda qo’llaniladi. 
2. Optik proyektor yordamida nusxa olish. Bu masshtabni kichraytirish 
zaruriyati bo’lgan qo’llaniladi. 
3. Asos va manbalar turli masshtab va proyeksiyalarda bo’lganda, ularni 
optik transformator yordamida bir masshtabga keltirish yoki eski usulda meridian 
va parallellarga mos keluvchi to’r bo’yicha tuzib chiqish. 
4. Geografik asosga manbalardagi va original asosdagi ma’lum nuqtalarni, 
ob’ektlar, hamda konturlarni ketma-ket joylashtirish. Odatda bunday nuqtalar 
qirg’oq va daryolarning aniq burilgan, irmoqlar qo’shiladigan joylar bo’ladi. 
5. Sxematik kartalar va avtorlik eskizlaridagi tasvirlarni aniqlashtirish 
uchun kartalashtirilayotgan hodisalar bilan joyning topografik elementlari o’rtasida 
aloqa o’rnatiladi (gidrografiyasi, relefi, o’rmonlar chegarasi va b. o’rtasida). Avtor 
tomonidan sxematik belgilangan chegara chiziqlari kontur-indikator bo’yicha 
aniqlashtiriladi. 
6. Kam o’rganilgan rayonlar kartasini tuzish uchun alohida muhim 
maydonlar, marshrutli s’emkalar, profillar va tavsiflar shaklidagi manbalar 
qo’llanilishi mumkin. Bunda turli xildagi ma’lumotlar mufassal asos ustiga 
qo’yiladi va tabiiy kartaga mazmun bo’yicha muvofiqlashtiriladi. Ko’pincha 
indikatsion joylashtirish va geografik o’xshashlik uslublari keng qo’llaniladi. 
7. Yaqin joylashgan oriyentirlar bo’lmagan hollarda grafik triangulyatsiya 
uslubi qo’llaniladi. 

---

10 
Karta 
tuzish 
xususiyatlari 
foydalaniladigan 
manbalarga 
bog’liq. 
O’rganilmagan hududlarni tasvirlashda qonuniyatlarga asoslangan holda gipotetik 
usul yoki o’xshashlik uslubi qo’llaniladi.