O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi

Asosiy o’quv materiallarining qisqacha bayoni 
8.1 Yerdan foydalanish samaradorligik korsatkichlarini hisoblash va 
tahlil qilish uslubi 
Qishloq xo‟jaligida yer resurslaridan samarali va oqilona foydalanish bugungi 
kunning eng dolzarb muammolaridan biri bo‟lib hisoblanadi.
Yerdan foydalanish samaradorligi deganda nima tushuniladi?Yerdan foydalanish 
samaradorligi deganda bir gektar kadastr maydon hisobiga yetishtirilgan mahsulot 
hajmi tushuniladi. Buni quyidagicha hisoblash mumkin: 
𝒀
𝑭𝑺
=
∑𝒀𝑴, 𝒀𝑫, 𝑺𝑫
𝑲𝑴
 
Bunda,
𝑌
𝐹𝑆
−yerdan foydalanish samaradorligi darajasi; 

YM-yalpi mahsulot.,

YD-yalpi daromad., 

SD-sof daromad., KM-kadastr maydon . 
Yerdan foydalanish samaradorligining tahlilini 1 ga kadastr maydon hisobiga 
yetishtirilgan yalpi mahsulot misolida ko‟rib chiqamiz. Birinchi navbatda, yerdan
foydalanish samaradorligining umumiy o‟zgarishi aniqlanadi. Buning uchun hisobot 

---

30 
yilidagi yerdan foydalanish samaradorligidan bazis yilidagi samaradorligini chegirib 
tashlash kerak:
∑𝐘𝐌
𝟏
𝐊𝐌
𝟏
−
∑𝐘𝐌
𝟎
𝐊𝐌
𝟎
= ±∆
𝐊𝐌,𝐘𝐌
Ushbu o‟zgarish ,bevosita ikki omilning ta‟siri ostida yuzaga kelgan: 
1) 
Kadastr maydonining o‟zgarishi hisobiga); 
2) 
Yalpi mahsulot hajmining o‟zgarishi hisobiga; 
. Omillar ta‟sirini aniqlashdan oldin «Shartli yerdan foydalanish samaradorligi » 
ko‟rsatkichini aniqlab olish zarur: 
∑𝐘𝐌
𝟎
𝐊𝐌
𝟏
. 
Yerdan foydalanish samaradorligining o‟zgarishiga yer maydoni o‟zgarishining 
ta‟sirini aniqlash uchun «Shartli samaradorligi» darajasidan bazis davrdagi 
samaradorligi darajasini chegirib tashlash kerak:
∑𝐘𝐌
𝟎
𝐊𝐌
𝟏
−
∑𝐘𝐌
𝟎
𝐊𝐌
𝟎
= ±∆
𝐊𝐌
Yerdan foydalanish samaradorligining o‟zgarishiga yalpi mahsulot hajmi 
o‟zgarishining ta‟sirini aniqlash uchun hisobot yilidagi yerdan foydalanish 
samaradorligi 
darajasidan 
shartli 
samaradorligi 
darajasini 
chegirib 
tashlash 
kerak:
∑𝐘𝐌
𝟏
𝐊𝐌
𝟏
−
∑𝐘𝐌
𝟎
𝐊𝐌
𝟏
= ±∆
𝐘𝐌
Ushbu ikki omil ta‟sirlarining yigindisi yerdan foydalanish samaradorligining 
umumiy o‟zgarishiga teng kelishi kerak: 
∆
𝐊𝐌
± ∆
𝐘𝐌
= ±∆
𝐊𝐌,𝐘𝐌
Shundan keyin omillar ta‟siriga baho berilib, yerdan foydalanish samaradorligini 
ya‟nada oshirish imkoniyatlari ko‟rsatilib xulosa qilinishi kerak 
. Yerdan foydalanish samaradorligining boshqa ko‟rsatkichlarining tahlili ham 
birinchi ko‟rsatkich tahlilidan farq qilmaydi.Tahlil usuli bir xildir. Ularning 
tahlilini,hurmatli talaba o‟zingiz mustaqil bajaring.