O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi o’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz agrotexnologiyalar va innovatsion rivojlanish instituti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
QISHLOQ XO’JALIGI VAZIRLIGI
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TERMIZ AGROTEXNOLOGIYALAR VA INNOVATSION RIVOJLANISH INSTITUTI
“QISHLOQ XO’JALIK MAHSULOTLARINI SAQLASH VA DASTLABKI ISHLASH TEXNOLOGIYASI”
fanidan
_____________________________________________________________________________________________'>KURS ISHI
Mavzu: _______________________________________
____________________________________________________

Bajaruvchi: 5410500 – Qishloq xo’jalik mahsulotlarini saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi ta’lim yo’nalishi, ___ -kurs, ______ -gurux talabasi

__________________________________________________________________


TERMIZ-2022
Мавзу: Полиз экинларини сақлаш технологияси
Режа:
I. Кириш

1. 
   Сақлаш вақтида полиз маҳсулотларни вазн йўқотиш сабаблари
   
2. 
   Полиз маҳсулотларни сақлаш технологиялари
   
3. 
   Дастлабки совутиш
   
4. 
   Бошқариладиган ва ўзгартирилган атмосфералардан фойдаланиш
   

II. Ҳисоблаш қисми
2.1. Фаол шамоллатиладиган ва совутиладиган доимий омборларда 400 тонна қовунни узоқ муддат сақлаш учун зарур бўладиган контейнерлар сонини ҳисоблаш. Бунда қовун сақланадиган контейнернинг сиғими 250 кг. Контейнернинг узунлиги 0,9 м, эни 0,6 м, баландлиги 0.5 м.
Ҳулоса
Фойдаланилган адабиётлар

КИРИШ
Аҳолининг озиқ-овқат маҳсулотларига ва қайта ишлаш саноатининг хом ашёга бўлган эҳтиёжини қондириш мақсадида таъминотни тубдан яхшилаш ҳамда уни узлуксиз давом эттириш давр талабидир. Айниқса, бу борада мева-узум, картошка, сабзавот ва полиз маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлашга алоҳида эътибор бериш лозим. Маълумки, cабзавот ва полиз маҳсулотларининг асосий қисмини етиштириш баҳор, ёз, кузга тўғри келиб, уларни пишиб етилиш муддатларига қараб сақлаш ҳамда қайта ишлаш оқилона ташкил этилмас экан, аҳолини турли шифобахш моддаларга бой маҳсулотлар билан таъминлаб бўлмайди. Маҳсулот етиштириш ортиб борган сари, уни сақлаш ва қайта ишлаш усуллари ҳам такомиллашиб, янги замонавий омборхона ва қайта ишлаш корхоналари бунёд этилмоқда.
Картошка, сабзавот, полиз ва мева маҳсулотларини териш, ташиш, сақлаш ва уларга дастлабки ишлов берйш фан-техника ютуқлари ҳамда илғор тажрибага таяниб амалга оширилса, исроф бўлиш анча камайиши муқаррардир. Халқаро Қишлоқ Хўжалиги Ташкилоти (ФАО)нинг маълумотларига кўра, маҳсулотларнинг исроф бўлиши дунё бўйича 10 фоиздан ошмайди. Мамлакатимизда, бу кўрсаткич айни кунда 30—40 фоизни ташкил этади. Зеро, ушбу кўрсаткични йилига 1—2 фоизга камайтиришга эришилса, мақсадга мувофиқ бўлур эди. Масалан, республикамиз мева-узум боғларининг умумий майдони 2020 йилда 218,3 минг гектарни, сабзавот экинларники эса 44,2 минг гектарни ташкил этди. Жумладан, мева-узумдан олинган ялпи ҳосил 55,3 минг тонна, сабзавотларники 696,4 минг тоннага етди.
Мева, картошка ва сабзавотларни узоқ муддат яхши сақлаш учун кимё, физика, биокимё, ўсимликлар физиологияси, агрокимё, микробиология, ўсимликшунослик, мевачилик, узумчилик, сабзавотчилик, полизчилик, ўсимликларни ҳимоя қилиш ва бошқа қатор фанлар ютуқларидан унумли фойдаланилмоқда. Аммо тан олиш лозимки, ҳозиргача cабзавот ва полиз экинлари ҳосилини йиғиштириш, ташиш, сақлаш ва қайта ишлаш масалалари илмий асосда етарлича ўрганилмаган.
Ривожланган мева-сабзавот саноати рақобатбардош агросаноат мажмуасининг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. Ўзбекистон бу соҳада етарли ресурс салоҳиятига эга. 2008 йилда 12 миллион тоннадан ортиқ сабзавот, 3 миллион тоннага яқин мева етиштирилди. Шу билан бирга, аҳолини ўз ишлаб чиқарган сабзавот маҳсулотлари билан таъминлаш 50-80 фоиздан, мева билан 20-25 фоиздан ошмайди.
Бундай ҳолатнинг сабабларидан бири - истеъмолчига маҳсулотнинг етказиб беришнинг барча босқичларида маҳсулотнинг йўқотилишидир. Фақат сақлаш вақтида йўқотишлар 35-40% га этади.
Етиштирилган ҳосилни самарали сақлаш муаммоси мураккаб бўлиб, уруғларни селекциядан тортиб, экишдан олдин тайёрлаш, алмашлаб экиш ва агротехнологиянинг барча усулларига риоя қилишгача ҳамда кейинчалик ҳосилни ўз вақтида йиғиб олиб соғлом материални сақлашгача бўлган бир қатор масалаларни ҳал қилишни талаб қилади.
Бундан ташқари, зарур миқдордаги омборхоналарнинг атиги 70 фоизи ишлаб турибди, улардан фақат 30 фоизи сунъий совутилган, мева-сабзавот етиштириш майдонларида газ сақлаш усуллари, олдиндан совутиш станциялари ва музлатгичлардан етарлича фойдаланилмаяпти, микроиқлимни назорат қилиш учун замонавий асбоб-ускуналар ва қурилмалар, шунингдек, юк ортиш-тушириш ишларини механизатсиялаш воситаларини ишлаб чиқариш йўлга қўйилмаган.
Мева-сабзавот маҳсулотларини қайта ишлашнинг прогрессив биологик ва кимёвий усулларини жорий этиш тегишли комплекс линияларни яратишни тақозо этади.
Замонавий қадоқлаш турларидан фойдаланиш керак. Ушбу муаммоларни бартараф этиш орқали ишлаб чиқариш ҳажмини оширмасдан қўшимча маҳсулот олиш мумкин.
Cабзавот ва полиз маҳсулотларни йўқотишнинг муҳим қисми қайта ишлашга, биринчи навбатда, чиқиндилар миқдори хом ашёнинг ярмидан кўпини ташкил этадиган технологиялардан фойдаланиш билан боғлиқ.
Натижада, кўплаб қимматбаҳо компонентлар йўқолади ва атроф-муҳитга катта зарар этказилади, қайта ишланган иккиламчи хом ашёнинг улуши атиги 20% ни ташкил қилади.
Шунинг учун ресурсларни тежаш ва комплекс қайта ишлашни кенг қўллаш зарур, унинг ёрдамида барча компонентлар хом ашёдан максимал даражада олинади ва биологик фойдали маҳсулотга айланади. Шундай қилиб, қўшимча ҳажмдаги хом ашё олиш билан бир қаторда, экологик муаммолар ҳам ҳал қилинади.
Аҳолини мева-сабзавот маҳсулотлари билан таъминлашда консерва ишлаб чиқаришнинг меҳнат унумдорлигини камайтириш муҳим вазифа ҳисобланади.
Ҳозирги вақтда мева-сабзавот консервалари ишлаб чиқариш, юқори талабга эга бўлган (газак, асосий таомлар, десертлар) хорижда баъзи маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун сарфланган меҳнат харажатларидан 3-5 баравар юқори.
Маҳаллий маҳсулотларнинг рақобатбардошлигини ошириш учун қайта ишлаш корхоналарини техник қайта жиҳозлаш, хизмат кўрсатувчи ходимларнинг минимал сонига эга замонавий ускуналар билан таъминлаш зарур.
Экологик-ижтимоий вазиятнинг ёмонлашуви муносабати билан хомашёнинг табиий биологик фаол моддаларини максимал даражада сақлашни, шунингдек, биологик жараёнлардан фойдаланган ҳолда консерва маҳсулотларини ишлаб чиқариш технологияларини яратиш алоҳида аҳамиятга эга. Cабзавот ва полиз маҳсулотларнинг турли қисмларидан олинадиган қўшимчалар биологик фаол моддалар бўлган функтсионал маҳсулотларни ишлаб чиқариш технологияларини ишлаб чиқиш керак.