O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universiteti

Schyot – Faktura
Hisob-faktura (fr. faktura-hisob, hisob-faktura) - tovarlarni yoki xizmatlarni haqiqiy jo‘natilishini va ularning qiymatini tasdiqlovchi hujjat.
Hisob-faktura sotuvchi (pudratchi, ijrochi) tomonidan xaridor (mijoz) tomonidan tovarlar yoki xizmatlarni yakuniy qabul qilganidan keyin xaridorga (mijozga) taqdim etiladi (yuboriladi). Muayyan davlat qonunchiligiga qarab, hisob-faktura turli funktsiyalarni bajarishi mumkin.

3. 
   XO‘JALIK YURITUVCHI SUBYEKTNING ISHLAB CHIQARISH VA MOLIYA-XO‘JALIK FAOLIYATINI TAHLIL QILISH
   

“FIDUCIAL AUDIT” MChJ auditorlik tashkilotining moliya-xo‘jalik faoliyatini tahlil etishdan asosiy maqsad moliyaviy faoliyatidagi yutuq va kamchiliklarini aniqlab, mablag‘lardan yanada to‘g‘ri foydalangan holda hisob-kitob tartibini mustahkamlashga qaratiladi. Demak, bu xizmat ko‘rsatish va uni sotish, xarajatlarni tejash, pul-moliya aloqalari va boshqa faoliyatlarning bir-biriga bog‘liqligini ko‘rsatadi.
Debitorlik qarzlaridan tushadigan mablag‘lar ishlab chiqaruvchi korxonaning asosiy pul mablag‘lari manbalaridan biri hisoblanadi. Xa-ridorlar majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarmasalar korxonada pul mablag‘lari defitsiti kelib chiqadi, joriy faoliyatini moliyalashtirish uchun korxonaning aylanma aktivlarga bo‘lgan ehtiyoji oshadi, moliyaviy holati yomonlashadi. Shu sababli ham korxonaning debitorlik va kreditorlik qarzlari tahlilini o‘tkazish nihoyatda muhim sanaladi.
1-jadvalda “FIDUCIAL AUDIT” MChJ auditorlik tashkilotining 2018-2019 yilgi moliya-xo‘jalik faoliyati ma'lumotlaridan foydalanib quyidagi tartibda tahlil etildi:
1-jadval
Дебиторлик ва кредиторлик қарзлари балансининг таҳлили
2019 йил

Дебиторлик қарзлар	Сумма, минг сўм	Кредиторлик қарзлар	Сумма, минг сўм
1	2	3	4
Харидор ва буюртмачиларнинг қарзи (4000дан 4900нинг айирмаси)	11120.65	Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга қарз	811.51
Ходимларга берилган бўнаклар	3066.53	Олинган бўнаклар	11500
Бюджетга солиқ ва йиғимар бўйича бўнак тўловлари	1339.43
Ходимларнинг бошқа операциялари бўйича қарзи		Бюджетга тўловлар бўйича қарз	922.47
Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга берилган бўнаклар	43930.04	Мақсадли давлат жамғармаларига тўловлар бўйича қарз	1339.34
Мақсадли давлат жамғармалари ва суғурта бўйича бнак тўловлари	4.89	Меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича қарз	3413.33
		Қисқа муддатли банк кредитлари
Бошқа дебиторлик қарзлари		Бошқа кредиторлик қарзларии (6950дан ташқари)	692.84
Жами	59461.54	Жами	18679.49
Кредиторик қарзларининг дебиторлик қарзларидан ортиқчалиги		Дебиторлик қарзларинниг кредиторлик қарзларидан ортиқчалиги	40782.05
Баланс	59461.54	Баланс	59461.54

Yuqoridagi jadval ma’lumotlari asosida xo‘jalik subyektining debitorlik va kreditorlik qarzlari balansini tahlil qilib chiqishimiz mumkin bo‘ladi. Ma’lumotlardan ko‘rinadiki, o‘rganilayotgan davrda korxonada jami debitorlik qarzlari 59461.54 ming so‘m bo‘lgan bo‘lsa, jami kreditorlik qarzlar esa 18679.49 ming so‘mni tashkil etgan. Ya’ni debitorlik qarzlari kreditorlik qarzlaridan 40782.05 ming so‘mga ko‘p bo‘lgan. Bu albatta ijobiy hol bo‘lib hisoblanadi. Chunki undirib olishi lozim bo‘lgan qarzi to‘lashi kerak bo‘lgan qarzidan ko‘pdir.
Дебиторлик қарзларининг айланувчанлиги таҳлили
2-jadval

Кўрсаткичлар	Йиллар		Фарқи (+;-)
	2018 йил	2019 йил
1	2	3	4
1. Жами дебиторлик қарзлари, минг сўм	79939.78	59451.53	-20488.24
2. Маҳсулот (иш, хизмат)лар сотишдан соф тушум, минг сўм	386832.04	391768.15	+4936.11
3. Жорий активлар, минг сўм	367195.89	224284.24	-142911.65
4. Муддат ўтган дебиторлик қарзлари, минг сўм
5. Дебиторлик қарзларининг айланиш коэффициенти (2/1)	4.8	6.6	-1.8
6. Дебиторлик қарзларининг айланиш даври, кун ҳисобида (1х360/2)	74	55	-19
7. Жорий активлар таркибида дебиторлик қарзлари улуши, % (1/3х100)	23	27	+4

Ma’lumotlardan ko‘rinadiki, o‘rganilayotgan davrda biz tahlil qilayotgan xo‘jalik yurituvchi subyektda debitorlik qarzlarining holati o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 20488.24 ming so‘mga kamaygan, ya’ni debitorlik qarzlari o‘tgan yilga nisbatan deyarli 1.3 marotabaga kamaygan. Ayni vaqtda mahsulot sotishdan olingan sof tushum summasi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 4936.11 ming so‘mga o‘sganligini kuzatish mumkin. Buning ta’sirida debitorlik qarzlarining undirilish davri o‘tgan yilga nisbatan 19 kunga qisqargan. Ya’ni debitorlik qarzlarining undirib olinishi ancha tezlashgan. Bu albatta ijobiy holat deb baholanadi.

Дебиторлик қарзларининг айланиш коэффициенти ва айланиш даври ўзгаришининг омилли таҳлили
3-jadval

Кўрсаткичлар	Ўтган йил	Шартли ҳисобот йили	Ҳисобот йили	Ўзгари-ши (+;-)	шу жумладан
					сотишдан олинган соф тушум суммасининг ўзгариши ҳисобига	дебиторлик қарзлари суммасининг ўзгариши ҳисобига
1.Дебиторлик қарзларининг айланиш коэффициенти	4.8		6.6	+1.8	+0.1	+1.7
2. Дебиторлик қарзларининг айланиш даври, кун ҳисобида	74		55	-19

Debitorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti o‘tgan yilga nisbatan 1.8 koeffitsiyentga oshgan.

Кредиторлик қарзларининг айланувчанлиги таҳлили
4-jadval

Кўрсаткичлар	Йиллар		Фарқи (+;-)
	2018 йил	2019 йил
1	2	3	4
1. Жами кредиторлик қарзлари, минг сўм	1096,09	692,84	-403,25
2. Сотилган маҳсулот (иш, хизмат)лар таннархи, минг сўм	179262,76	119572,23	-59690,53
3. Жами мажбуриятлар, минг сўм	29085,71	18679,49	-10406,22
4. Муддат ўтган кредиторлик қарзлари, минг сўм
5. Кредиторлик қарзларининг айланиш коэффициенти (2/1)	163,5	172,5	+9
6. Кредиторлик қарзларининг айланиш даври, кун ҳисобида (1 х 360/2)	2,2	2,1	-0,1

Yuqoridagi jadval ma’lumotlari asosida biz tahlil qilayotgan xo‘jalik subyektida kreditorlik qarzlarining aylanishiga baho berishimiz mumkin bo‘ladi. Ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, korxonada kreditorlik qarzlari o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 403,25 ming so‘mga qisqargan. Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxi esa joriy yilda 59690,53 ming so‘mga kamatgan. Bularning natijasida korxonada kreditorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti o‘tgan yilgi 163,5 koeffitsiyentdan hisobot yiliga kelib 172,5 koeffitsiyentgacha ko‘tarilgan. Ya’ni kreditorlik qarzlarining aylanuvchanligi bir necha marotabaga tezlashgan. Bunday natijalarni korxona uchun ijobiy baholash lozim.