O‘zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al­-xorazmiy nomidagi

Buyog‘igachi?
Foydali kompyuter dasturlari va zararkunanda dasturlarning evolyutsion yo‘li umumiydir. Hozirda, qo‘shimcha reallikka ega ko‘zoynaklar va neyron tarmoqlari rivojlanayotgan davrda yashayapmiz. Demak, tez orada, qo‘shimcha reallikka ega ko‘zoynakdagi reklamani almashtirib qo‘yadigan, yoki, neyrotarmoqda o‘rmalaydigan zararkunandalar paydo bo‘lishini kutish mumkin. Fizik real borliq turli xil «aqlli» gadjetlar va sensorlar orqali virtual olam bilan bog‘lanmoqda. Aqlli shahar, aqlli uy, raqamli egizak va ho kazo sistemalar xakerlarning oldinda ko‘zlagan nishoni bo‘lishi ehtimoli katta. Buyumlar interneti esa vaziyatga baho berishda daqiq bo‘lishi talab qilyapti. Axir, aqlli uy, aqlli shahar, raqamli egizak va ho kazolardagi barcha-barcha datchiklar va qurilmalar tarmoq orqali o‘zaro bog‘lanadi. Ular muttasil ma’lumot almashinadi. Shu sababli ham, ulardan foydalangan holda ishlaydigan, ya'ni, ularni o‘ziga bo‘ysundira oladigan zararkunanda dasturlar qarshisida ham yanada katta imkoniyatlar maydoni ochiladi. Endi ATP guruhlari butun boshli shaharlarning energetik tarmog‘ini izdan chiqarishi, suv ta’minotini zararlashi, hatto saylovlarning natijalariga ham aralashishi mumkin. Va bu aytganlarimiz hech qanaqasiga fantastika emas, balki, o‘tgan 2020-2021 yillarda sodir bo‘lgan real kiberhujumlar va ularning oqibatlaridan keltirilgan misollardir. Albatta, dasturiy ta’minot va kompyuter texnologiyalari olami qanchalik taraqqiy etib, bizning hayotimizni osonlashtirar ekan, shu bilan birga, zararkunanda dasturchilar ham o‘zlarining fantaziyalarini amalda sinab ko‘rishda davom etishadi. Kurash esa to‘xtamasa kerak.


Xulosa
Zararli dastur baʼzan hukumat yoki korporativ veb-saytlarga qarshi himoyalangan maʼlumotlarni toʻplash yoki umuman ularning faoliyatini toʻxtatish uchun keng qoʻllaniladi. Biroq, zararli dastur shaxsiy identifikatsiya raqamlari yoki rekvizitlari, bank yoki kredit karta raqamlari va parollar kabi maʼlumotlarni olish uchun jismoniy shaxslarga qarshi ishlatilishi mumkin. Keng tarmoqli ravishda Internetga kirishning oʻsishidan beri zararli dasturlar koʻproq foyda olish uchun ishlab chiqilmoqda. 2003-yildan beri keng tarqalgan virus va qurtlarning aksariyati foydalanuvchilarning kompyuterlarini noqonuniy maqsadlarda nazorat qilish uchun moʻljallangan. Infeksiyalangan „zombi kompyuterlar“ elektron pochta spamlarini yuborish, bolalar pornografiyasi kabi kontrabanda maʼlumotlarini joylashtirish yoki tovlamachilik shakli sifatida tarqatilgan xizmat koʻrsatishni rad etish hujumlarini amalga oshirish uchun ishlatilishi mumkin. Foydalanuvchilarning veb-sahifalarini koʻrishni kuzatish, keraksiz reklamalarni koʻrsatish yoki sheriklik marketingi daromadlarini qayta yoʻnaltirish uchun moʻljallangan dasturlar josuslik dasturlari deb ataladi. Spyware dasturlari viruslar kabi tarqalmaydi; Buning oʻrniga ular odatda xavfsizlik teshiklaridan foydalanish orqali oʻrnatiladi. Ular, shuningdek, foydalanuvchi tomonidan oʻrnatilgan bogʻliq boʻlmagan dasturiy taʼminot bilan birga yashirilishi va paketlanishi mumkin. Sony BMG rootkiti noqonuniy nusxa koʻchirishning oldini olishga moʻljallangan edi; ammo foydalanuvchilarning tinglash odatlari oshkor boʻlib qoldi va beixtiyor qoʻshimcha xavfsizlik zaifliklarini yuzaga keltirdi. Ransomware toʻlov toʻlanmaguncha foydalanuvchining oʻz fayllariga kirishiga toʻsqinlik qiladi.

Foydalangan adabiyotlar

1. 
   Sh. Nazirov, R. Qobilov “Kompyuter va ofis jihozlaridan
   
2. 
   foydalanish” Toshkent 2007
   
3. 
   A. Oripov “Informatika, information texnologiya” Toshkent 2006
   
4. 
   B. Boltayeva. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari