O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni Saqlash Vazirligi Toshkent Farmatsevtika Instituti Sanoat Farmatsiyasi Fakulteti

L-lizinni kombinatsiyalangan yoki fermentativ uslubda ajratib olish

L-lizinni bu uslubda ajratib olishni o`tgan asrning 70-yillarida Yaponiyaning «Toyoreyon» firmasi tomonidan taklif qilingan. L-lizinni bu uslubda ajratib olishda mahsulotni hosil bo`lish samarasi 95 % ni, kimyoviy tozalik darajasi 99 % ni tashkil qilar ekan. Bunda reaksion muhitdagi aminokislotaning miqdoriy ko`rsatkichi 200 g/l ga yetishi mumkin ekan. Jarayonning texnologiyasi o`z ichiga D, L-alfa-aminoepsilon-kaprolaktamni siklogeksandan organik yo`l bilan sintezlanishini va uning fermentativ gidrolizlanishini oladi. Bu texnologiya asosida L-lizinni ajratib olish quyidagi kimyoviy sxema asosida amalga oshiriladi.

Muayyan sxemaga binoan ishlab chiqarish sanoatini tashkil qilish ikkita ferment-L-gidrolaza va rasemazalardan foydalanishni hisobga oladi. Ularning birinchisi organik sintez natijasida hosil bo`ladigan D, L-alfa-amino-epsilon- kaprolaktamni gidrolizlaydi, ikkinchisi ratsematsiyani amalga oshirib, D-va Lshakllardagi lizinni hosil bo`lishini ta`minlaydi. Jarayonning amalga oshishini ta`minlovchi shart-sharoit shundan iborat-ki, ferment mikrob tomonidan ishlab chiqilgan bo`lishi kerak. Ma`lumki, L-alfa-amino-epsilon-kaprolaktamning gidrolazasini zamburug`larning Cryptococcus, Candida, Trichosporon avlodlarini vakillari ishlab chiqaradi, bu fermentning faollovchilari sifatida ikki valentli metallarmarganets, magniy va ruxning ionlari xizmat qiladi. D-alfa-amino-epsilonkaprolaktamning rasemazasini bakteriyalarning Achromobacter, Flavobacterium avlodlarini o`stirish yo`li bilan ajratib olish mumkin. Har ikkala ferment immobilizatsiyalangan uzluksiz ishlaydigan apparatga joylashtirilib, D, L-alfa-amino-epsilon-kaprolaktam substrati bilan bu fermentlarning birgalikdagi ta`siriga asoslangan fermentativ reaksiya o`tkaziladi. Yuqorida keltirilgan kimyoviy reaksiyalarning murakkabligidan ko`rinib turibdiki, organik sintezga asoslangan uslubni qo`llash qator texnologik operatsiyalarni amalga oshirishni talab qiladi. Bu reaksiyalarning har birini amalga oshirish tegishli qurilmani va uni amalga oshirilishini nazorat qiluvchi moslamalarni bo`lishini talab qiladi. Bu xildagi sanoat ishlab chiqarishini tashkil qilishda ko`pincha qator toksik moddalardan va ancha qimmat bo`lgan o`ta toza kimyoviy moddalardan foydalanishni, shuningdek rasematlarni ajratib olish bilan bog`liq qiyinchiliklarni yengishga to`g`ri keladi

3.