O„zbekiston Respublikasi Sog„liqni Saqlash Vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Psixologiya Farmatsiya va sanoat farmatsiyasi fakulteti barcha yo„nalishlari talabalari uchun o„quv-uslubiy qo„llanma Toshkent-2018

Bixeviorizm - AQShda E.Torndayk, D.Uotson kabi olimlar dastlab hayvonlarda
keyinroq odamlar xulqini o‟rganish asosida xulq- atvor psixologiyasini yaratdilar.
Bixeviorizmning formulasi SR (Stimul Reaksiya) tasirga javob berishdan iboratdir.
Bixeviorizm yo‟nalishlari doirasida o‟tkazilgan ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar avvalo
amerikalik olimlar K.Xoll va V.Skinnerlar nomi bilan bog‟liq. Ular va ularning
izdoshlari hisoblangan K.Miller, D.Dollard, J.Tibo, G.Kelli va boshqalar diada – ikki
kishi o‟rtasidagi munosabatlarning xilma-xil eksperimental ko‟rinishlarini tadqiq qilib,
ularda matematik o‟yin nazariyasi elementlarini kuzatdilar.
Klassik bixeviorizmdan farqli o‟laroq ijtimoiy-psixologik bixevioristlar
hayvonlar o‟rniga laboratoriyaga naqd pulga odamlarni taklif eta boshladilar, shuning
uchun ham ularning g‟oyasida biologizm va mexanizm tarzda ilgarigi hayvonlarda
to‟plangan dalillar modelini insonlarda qo‟llash hollari kuzatildi.
Neobixeviorizm - tajriba yo‟li bilan ta‟sirni o‟rganish, oraliq uzilishlar bo‟lishi
haqida, buning asosida geshtalt, ya‟ni tasvir haqidagi ta‟limotdir. Uning asoschilari
E.Tolmen hisoblanadi, xuddi shu ta‟limot asosida avstriyalik vrach psixiatr Z.Freyd
psixoanaliz ta‟limotini yaratdi.Tushunish psixologiyasi - bu oldindan his etish ya‟ni
intuitsiyaga asoslangan qarash bo‟lib, uning asoschisi V.Dilten (1833-1911)
hisoblanadi. U tabiiy ilmiy va diniy ilmiy degan ikki yo‟nalishdagi fanlar tizimini taklif
qildi.
Freydizmning jahon ilmi va malakiyoti uchun ta‟siri shu qadar katta bo‟ldi-ki,
jamoadagi yoki guruhiy ongsizlik g‟oyasini ilgarni surgan K. Yung hamda individual
psixologiyani targ‟ib etgan, A.Adler va ularning izdoshlari bu kontseptsiyani yanada
rivojlantirishga o‟z hissalarini qo‟shdilar. Bu nazariya va kontseptsiya hanuzgacha

18

shaxs psixologiyasini, psixoanaliz esa psixoterapiyani o‟rganishda asosiy metodlardan
biri sifatida qo‟llanilib kelinmoqda.
Neofreydizm - avstriyalik A.Alfred (1870-1937) shveytsariyalik Yung Karl
Gustav analitik psixologiyani, amerikalik Xorney (1885-1952) psixoanaliz ta‟limoti
asosida o‟z nazariyalarini yaratdilar, unga muvofiq odam tashqi ta‟sirga javoban o‟z
strategiyasini ishlab chiqadi, ya‟ni odamlarga intilish yoki odamlardan qochish, unga
qarshi chiqish yoki yonbosish ishtiyoqida bo‟ladi. Har doim nevrotik, konflikt
holatidan chiqish yo‟llarini qidiradi.