O’zbekiston Respublikasi Transport Vazirligi Toshkent Davlat Transport Universiteti

 
“Ko'rinmas qo'l” nazariyasi. Adam Smith 1776 yilda yozgan Millatlar 
Boyligi kitobida ilk maro’laba bozor tizimini boshqaruvi shaxsiy va ijtimoiy 
manfaatlar orasidagi ajoyib bog'liqlik yaratisgini aytib o'tgan edi. Firmalar va resurs 
ta'mino’lchilari o' zlarining shahsiy ehtiyojlarini oshirib va yuqori sur'atdagi 
raqobatdosh bozor tizimi doirasida harakatlanib, ayni paytda, go'yo “Ko'rinmas qo'l” 
tomonidan boshqarilayo’ligandek, umumiy va ijtimoiy manfaatlarini yuzaga 
chiqaradilar. Masalan, ko'rib chiqdikki, raqobat sharoitida, korxonalar foydani 
oshirish maqsadida yangi va talabgor mahsulotlarni ishlab chiqaradilar. O'sha ishlab 
chiqarilgan mahsulotlar jamiyat farovonligini oshiradi. Yana ular muayyan turdagi 
tovarlarni ishlab chiqarishda eng kamharj resurslardan foydalanadilar chunki bunda 
qilish, ularning shahsiy ehtiyoj lari dan kelib chiqadi. Aks holda, korxona 
bankkrotga yuz tutishi mumkin. Ammo, ayni paytda, tanqis resurslardan eng 
kamharj foydalanish ijtimoiy manfaatlarni ham yuzaga keladi. U resurslardan 
jamiyat uchun kerakli bo'lgan mahsulotni ishlab chiqish orqali ularni sarflaydilar. 
Raqobatbardosh bozor tizimi orqali boshqariladigan va yuzaga kelgan shahsiy 
ehtiyoj jamiyat ehtiyjidagi o'zgarishlarga to'liq mos kelishni ta'minlab beradi. 
Yo'qotishlarga chap berib, foydani ko'zlagan korxonalar va katta pul daromadini 
ko'zlayo’ligan resurs ta'mino’lchilar resurslarni taqsimlanishidagi o'zgarishlarni 
kelishib oladilar va jamiyatni ehtoyojlarini qondirishga harakat qiladilar. Raqobat 
huddi shunday shahsiy ehtiyoj m avtomatik holda boshqaradi va o'zlari xohlamagan 
tarzda jamiyatning eng maqbul manfaatlarini jadallashtiradilar. Ko'rinmas qo'l 
firmalar 
foydalarini oshirganda va resurs ta'mino’lchilari daromadlarini 
ко'paytirganda, bu guruhlar, shunigdek, jamiyatni foyda va daromadlarini ham 
oshiradilar. Quyida bozor tizimining ushta asosiy afzalliklarini ko'rib chiqamiz: