O‘zbеkiston rеspublikаsi

P 
N 
P
max
 
MC 
M 
P
m
 
E 
P
e
 
F 
MR 
D 
Q 
Q
e
 
Q
m
 
0 

---

205 
Masalan, agar har bir xaridor bittadan mahsulot sotib olsa, birinchi ishlab 
chiqarilgan tovardan olinadigan daromad 
1
1
1
1
P
P
TR



ga, ikkita tovardan 
tushadigan 
umumiy 
daromad 
2
1
2
1
2
1
P
P
P
R
TR





ga, 
uchta 
tovardan 
3
2
1
3
P
P
P
TR



ga teng. Har bir tovar uchun alohida narx belgilangani uchun 
umumiy daromad har bir sotilgan tovarlar narxlarining yig‘indisi bilan aniqlanadi. 
Chekli daromadni quyidagicha topamiz: 
MR
P
MR
R
R
P
P
P
P
1
1
2
2
1
1
2
1
2







;
; 
MR
R
R
P
P
P
P
P
P
3
3
2
1
2
3
1
2
3








, 
Demak, har bir qo‘shimcha sotilgan tovarning chekli daromadi ideal
diversifikatsiyalashda ushbu tovar uchun belgilangan narxga teng. 
Ko‘rinib turibdiki, narx diversifikatsiyasi firmaning xarajatlari tarkibiga ta`sir 
qilmaydi. Shunday qilib, har bir birlik qo‘shimcha ishlab chiqarilgan va sotilgan 
mahsulotdan tushadigan qo‘shimcha foyda talabdan chekli xarajatni ayrilganiga teng. 
Masalan, agar yuqoridagi misolni qarasak, uchinchi qo‘shimcha mahsulotni sotishdan 
olinadigan qo‘shimcha foydani 


3
deb belgilasak, 


3
3
3
3
3




MR
MC
P
MC
ko‘rinishida aniqlanadi. 
Talab (MR) chekli xarajatdan ustun bo‘lganda firma ishlab chiqarish hajmini 
oshirib o‘z foydasini orttiradi. Ishlab chiqarishni kengaytirish ishlab chiqarish hajmi 
Q
e
*
hajmga etguncha davom ettiriladi. 
Q
e
*
hajmda chekli daromad, ya`ni talab chekli 
xarajatga teng bo‘ladi va ishlab chiqarish yanada oshirilsa chekli xarajat talabdan, 
ya`ni MR dan yuqori bo‘lgani uchun firma foydasi qisqaradi. Umumiy foydaga endi 
chekli xarajat chizig‘i bilan talab chizig‘i o‘rtasidagi shtrixlangan FEN yuzaga teng 
bo‘ladi. Har bir iste’molchi uchun u to‘lashi mumkin bo‘lgan narxni o‘rnatilishi
firma tomonidan iste’molchi ortiqchaligining hammasini egallashga imkon beradi. Bu 
o‘z navbatida ishlab chiqaruvchi daromadini oshiradi. 15.4-rasmdan ko‘rish
mumkinki, firma daromadi ancha oshgan.