O‘zbеkiston rеspublikаsi

Jamg‘arma va vaqt bo‘yicha chekli tanlash normasi. Insonlar joriy va 
kelajakdagi iste’molni bir-biri bilan solishtirib, jamg‘arish to‘g‘risida qaror qabul 
qiladilar. Odatda shaxs kelajakda ko‘proq iste’mol qilish uchun bugungi kundagi bir 
so‘mlik iste’molidan voz kechadi. Masalan, shaxsning bir yillik daromadi 100 ming 
so‘m bo‘lsin. Agar u ushbu daromadini joriy yilda to‘liq iste’mol qilsa, uning 
jamg‘armasi nolga teng bo‘ladi. Shaxs ushbu daromadidan 10 ming so‘mini 
jamg‘aradi (10 ming so‘mlik joriy iste’moldan voz kechadi), agar u kelajakda 10 
ming so‘mdan ko‘proq iste’mol qilish imkoniyatiga ega bo‘lsa, masalan 15 ming 
so‘mlik. U holda uning vaqt bo‘yicha chekli tanlash normasi MRTP  quyidagicha 
aniqlanadi: MRTP
C
C





1
0
15
10
15
, .
MRTP
- vaqt bo‘yicha chekli tanlash normasi, bu shaxsning umumiy tushum 
darajasi o‘zgarmagan sharoitda bir birlik joriy iste’moldan voz kechish hisobiga 
bo‘ladigan kelajakdagi qo‘shimcha iste’mol qiymati bo‘lib, u shu voz kechilgan birlik 
iste’molni qoplash uchun etarlidir. 
Vaqt bo‘yicha tanlash investitsiya qo‘yishga jamg‘arma orqali ta’sir qiladi.
Lekin, joriy iste’mol hisobidan jamg‘armani xohlagancha oshirish mumkin emas. 
Nega deganda, umumiy daromad cheklangan. Jamg‘arma umumiy daromaddan 
iste’molni ayrilganiga teng: 
S I C
 
,
bu yerda: 
S
- jamg‘arma; 
I
- umumiy 
daromad; C  - iste’mol. 
Ma`lumki foiz stavkasi 
 
i
qancha yuqori bo‘lsa, jamg‘arishga moyillik 
shuncha yuqori bo‘ladi va aksincha. 
Qiymatni diskontirlash. Bir yildan keyin beriladigan bir so‘mning bugungi 
qiymati qancha bo‘ladi? Bu savolga javob - foiz stavkasiga bog‘liqdir. Faraz qilaylik, 
foiz stavkasi 
i
bo‘lsin. U holda biz bir so‘mni jamg‘aradigan bo‘lsak, uning qiymati 
bir yildan keyin 


1 1
 
i
so‘mga teng bo‘ladi (agar foiz stavkasi i

50% bo‘lsa, 
bugungi bir so‘m bir yildan keyin 1,5 so‘mga teng bo‘ladi). Demak, aytishimiz 
mumkinki, bir yildan keyin olinadigan bir so‘mning bugungi qiymati 
 
+i
1
m
so'
1
so‘mga teng, ya’ni u bir so‘mdan kichik bo‘ladi. Xuddi shunday ikki yildan keyin 
to‘lanadigan bir so‘mning bugungi qiymati 
 
2
1
m
so'
1
+i
ga teng bo‘ladi. Nima uchun 

---

234 
deganda, bir so‘m 
i
foiz stavkasi bo‘yicha investitsiyaga qo‘yilsa, ikki yildan keyin 
u 

 
 

1
1
1
2
    
i
i
i
so‘mga teng bo‘ladi. 
Umumlashtirib aytadigan bo‘lsak, joriy diskontirlashtirilgan qiymat PDV  
(Present Discount Value), ya’ni boshlang‘ich yilga keltirilgan qiymat - bu ma`lum 
muddat o‘tgandan keyin to‘lanadigan bir so‘mning bugungi qiymati (narxi). Agar 
muddat bir yilga teng bo‘lsa, 


PDV
i


1
1
ga teng. 
Agar muddat 
n
yilga teng bo‘lsa, 


PDV
i
n


1
1
ga teng bo‘ladi. Quyidagi 
jadvalda (17.3-jadval) bir dollarning har xil foiz stavkalaridagi keltirilgan qiymatlari 
ko‘rsatilgan.