O‘zbеkiston rеspublikаsi

 
 
3.8-rasm. Chiziqli talab grafigi 
P 
A 
b
a
P
b
a
Q
d



0 
Q 
B 
a 

---

44 
Talab funksiyasi chiziqli bo‘lgani uchun narx (P) noldan 
b
a
gacha 
o‘zgarganda, talabning Q
d
 qiymati AB to‘g‘ri chizig‘i ustida yotadi. Endi 3.3-jadvalda 
keltirilgan talab funksiyasi grafigini chizamiz (3.9-rasm). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.8-rasm. Daftarga bo‘lgan chiziqli talab grafigi 
0

P
bo‘lganda, maksimal talab miqdori 
2000

d
Q
ga teng (grafikda u B 
nuqta bilan belgilangan). Daftar narxi 
10000

P
so‘mga teng bo‘lganda, talab 
miqdori 
0

d
Q
ga teng bo‘ladi (grafikda bu A nuqta). A nuqta bilan B nuqtani 
tutashtiruvchi to‘g‘ri chiziq berilgan funksiya uchun talab chizig‘ini hosil qiladi.
Ko‘p omilli (o‘zgaruvchili) talab funksiyasi talab miqdorini unga ta`sir 
qiluvchi bir necha omillar bo‘yicha aniqlaydi. Misol tariqasida non bozori modelini 
qanday aniqlanishini qaraymiz. Faraz qilaylik nonga bo‘lgan talab nonning narxi (P
n
) 
va iste’molchining daromadiga (R) bog‘liq bo‘lsin. Bu bog‘liqlik quyidagicha 
ifodalanadi:


R
P
f
Q
n
d
,

(1). 
Bu holda ko‘p o‘zgaruvchili talab funksiyasi ikki o‘zgaruvchiga, non narxi (P
n
) 
va iste’molchi daromadiga (R) bog‘liq.
Misol. Nonga bo‘lgan ikki omilli talab funksiyasi berilgan:
R
P
Q
n
d
2
20
800



Bu funksiya orqali berilgan non narxi va iste’molchi daromadida nonga talab 
qancha ekanligini aniqlash mumkin. Agar non narxi (P
n
) 1500 so‘m, daromad 15500 
so‘m bo‘lsa, nonga talab 200 taga teng bo‘ladi. 
200
15500
2
1500
20
800






d
Q
Agar iste’molchi daromadi o‘zgarmas bo‘lib, R=15500 so‘mga teng bo‘lsa, u 
holda bir omilli nonga talab funksiyasini olamiz:
n
d
P
Q



20
30200
yoki non narxi (P
n
) 1500 so‘m bo‘lib, o‘zgarmas bo‘lsa, biz daromadga bog‘liq nonga 
talab funksiyasini quyidagicha yozamiz. 
R
Q
d



2
31200
. 
Q 
P 
A 
P
Q
d
2
,
0
2000


B 
10000 
3000 
2000 
1000 
1600 
1400 
1800 
2000 

---

45 
Talabga narxdan tashqari ta’sir qiluvchi barcha omillarni hisobga oladigan 
bo‘lsak, ko‘p omilli (o‘zgaruvchili) talab funksiyasi quyidagicha yoziladi: 


O
N
P
P
W
T
R
P
f
Q
S
d
,
,
,
,
,
,
,
C

Bu yerda: Q
d
- talab; R - iste’molchilar daromadi; T - iste’molchilar didi; W- 
kelgusidagi o‘zgarishlarni kutishlar; P
S 
- o‘rinbosar tovarlar narxi; P
C 
- bir-birini 
to‘ldiruvchi tovarlar narxi; N- xaridorlar soni; O - boshqa omillar.
Shunday qilib, ko‘p omilli talab funksiyasi yordamida, talab miqdorining unga 
ta’sir qiluvchi omillar (yoki bir qator omillar ta’siri o‘zgarmas bo‘lganda qolgan 
omillar) ta’siri bo‘yicha o‘zgarish qonuniyatlarini tahlil qilish mumkin.
Xuddi talabdagi singari taklif va unga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar o‘rtasidagi 
bog‘liqlikni funksiya orqali ifodalash mumkin. Taklif funksiyasi bir birlik tovar narxi
P bo‘lganda sotuvchilar maksimal darajada qancha miqdorda tovar taklif qilishi 
mumkinligini ko‘rsatadi.
Taklifga faqat bitta omil, masalan tovarning narxi ta’sir ko‘rsatganda bir 
o‘zgaruvchili taklif funksiyasi quyidagi ko‘rinishda yoziladi:
 
P
f
Q
s

bu yerda Q
s
 - tovar taklifi miqdori; P- bir birlik tovar narxi.
Bir o‘zgaruvchili taklif funksiyasini chiziqli tenglama ko‘rinishida ham yozish 
mumkin:
P
b
a
Q
S



Bu yerda: 
0

s
Q
va 
0

P
, a va b parametrlar statistik ma`lumotlar asosida 
hisoblanadi. 
Chiziqli taklif funksiyasi narx P bo‘lganda, sotuvchi maksimal miqdorda 
qancha mahsulot sotishi mumkinligini ko‘rsatadi. Masalan, qalam narxi va 
sotuvchining shu narxlarda qalam taklifi quyidagicha bolsin (3.4-jadval).