O‘zbеkiston rеspublikаsi

Iste′molchi tanlovini optimallashtirish 
Cheklangan byudjet chizig`i 
bo`ylab joylashuv 
Ne′matlarning eng yaxshi 
kombinatsiyasi 
P
X 
/ P
Y
 
MRS
XY
= MU
X 
/ MU
Y
Cheklangan byudjet chizig`i 
yotiqligi 
Cheklangan byudjet chizig`i 
yotiqligi 
MRS
XY
= MU
X 
/ MU
Y
= P
X 
/ P
Y
Iste′molchining muvozanatga erishishi
MU
X 
/
 
P
X
=

MU
Y
 / P
Y

---

95 
ularning narxlari nisbatiga teng bo‘lsa, ya’ni muvozanatlik sharti (S) bajarilsa. 
Ikkinchi shart - iste’molchining daromadi to‘liq sarflansa (
R
X
P
X
P


2
2
1
1
tenglik 
bajarilsa). Agar MRS har doim narxlar nisbatidan yuqori yoki pastda bo‘lsa, u holda 
iste’molchi o‘z nafligini faqat bitta tovar sotib olish bilan maksimallashtiradi. 
Yuqoridagi shartlarga asoslangan holda iste’molchining tanlovi masalasining 
echilishi, talab funksiyasini oshkora ko‘rinishda olishga imkon yaratadi. Ikkita 
ne’mat uchun quyidagi iste’molchi tanlovi masalasini qarab chiqamiz.
Naflilik funksiyasi: 


max
,
2
1
2
1



X
X
X
X
TU
, 
R
X
P
X
P


2
2
1
1
,
0
,
0
2
1


X
X
. 
Optimallik shartidan 
2
1
1
X
MU
X
U




;
1
2
2
X
MU
X
U




;
2
1
1
2
P
P
X
X

.
Bu munosabatdan ne’matlarga sarflanadigan mablag‘lar teng bo‘lishi kerak:
1
1
2
2
P
X
P
X



,
1
2
1
2
X
P
P
X


,
Bu munosabatni byudjet chizig‘i tenglamasiga qo‘yib 
R
X
P
P
P
X
P




1
2
1
2
1
1
birinchi ne’mat uchun talab funksiyasini aniqlaymiz:
1
1
2 P
R
X


va ikkinchi
ne’mat talab funksiyasi aniqlanadi:
2
2
2 P
R
X


. 
Qisqa xulosalar 
Naflilik, narx va daromad - iste’molchi tanlovining asosini tashkil etadi. 
Ne’matning nafliligi - ne’matning insonning bir yoki bir nechta ehtiyojini 
qondira olish xususiyatidir. Umumiy naflilik biror ne’matdan ketma-ketlikda 
iste’mol qilib borilganda ulardan olingan jami naflilik yig‘indisini ifodalaydi va u 
o‘sib borish xususiyatiga ega. Shu bilan birga iste’mol to‘yingan sharoitda umumiy 
naflilik o‘zining maksimal qiymatiga erishadi. Chekli naflilik ne’matdan 
qo‘shimcha bir birlik iste’mol qilish natijasida olinadigan qo‘shimcha naf miqdorini 
ifodaladi. 
Biror ne’matdan qo‘shimcha bir birlik iste’mol qilganda (boshqa ne’matlar 
iste’moli hajmi o‘zgarmaganda), qo‘shimcha iste’mol qilingan birlik oldingisiga 
nisbatan kamroq naf beradi va uning bu xususiyatiga chekli naflilikning kamayish