O’zbekiston respublikasi

P_r = 0,05K_tr (σ_sj + σ_sd + σ_rast) + 0,5γ

Bu yerda:

K_tr – 0,05÷1,0 – tog’ jinsi massividagi yoriqdorligini hisobga oluvchi koefitsent;

σ_sj = 34÷450, σ_sd = 0,01÷75, σ_rast = 0÷43 – mos ravishda tog’ jinslarini siqilishga, surilishga va uzilishga bo'lgan mustahkamlik chegarasi, MN/m²;

γ –tog’ jinsining zichligi, t/m³.

Barcha tog’ jinslariga mexanik ishlov berish nuqtai nazardan qaralganda qazish qiyinligi besh sinfga bo’linadi va har bir sinf besh kategoriyani o’z ichiga oladi:

I sinf–yengil yemrilish (P_r ­­= 1÷5)­­­;

II sinf-- o’rta yemrilish (P_r ­­= 5,1÷10)­­­;

III sinf – qiyin yemrilish (P_r ­­= 10,1÷15)­­­;

IV sinf – o’ta qiyin yemrilish (P_r ­­= 15,1÷20)­­­;

V sinf – haddan tashqari qiyin yemrilish (P_r ­­= 20,1÷25)­­­;

Tog` jinslarini ko`rsatkichi P_r > 25 bo`lsa kategoriyadan tashqari hisoblanadi.

Mexanik kurakli va draglayn tipidagi ekskovatorlar uchun kovlashdagi nisbiy kuchlanishini aniqlash manba ma`lumotlaridan yoki formula orqali aniqlanadi.

R = K_F ∙ F, (MN)

Bu yerda:

K_F-tog`jinslarini kovlashdagi qarshilik koeffitsenti, (MPa).

F- qaziladigan qirindi yuzasi (m²)

Tog`jinslarini kovlashdagi qarshilik koeffitsentini aniqlash uchun

Quyida har xil tog` jinslari uchun jinslarni kovlashdagi qarshilik koeffitsentini aniqlash va hisoblash formulasi keltirilgan:

-argillit, alevrolit, ko`mir va qumtosh uchun

K_F = (1,54S_m + 0,17) μ_e

Bu yerda:

S_m – massivdagi tog` jinslarini mustahkamligi, MN/m²;

μ_e – Cho`mich sig`imi farqini hisobga oluvchi koeffitsent (taqqoslash uchun Ye_k = 3÷5 m³).

- Yumshoq, zich va yarimqoyasimon tog` jinslari uchun, zichligi γ = 1,8÷2,5 t/m³, S_m = 0,025÷0,05 MPa

K_F = 3S_m μ_e

- Yarimqoyasimon va uta yoriqdor tog`jinslari uchun S_m = 0,085÷0,5 MPa

K_F = (1,72S_m + 1) μ_e

- Qoyasimon va yarimqoyasimon, hamda mustahkam ko`mir uchun σ_sj = 10÷90 MPa jinslarning yoriqdorligi hisobga olingan holda

K_F = 0,018 σ_sj ∙ K_t ∙ μ_e

Bu yerda:

K_t – tog` jinslarini yoriqdorlik koeffitsenti.

- Qoyasimon tog` jinslari va og`ir rudalar uchun , zichligi γ = 2,5÷4,5 t/m³

K_F = (6,03 γ – 4,2)∙ K_t ∙ μ_e

Qazuvchi-yuklovchi mashinalarni tanlash transport mashinalariga bog`liq. Chumich hajmi, kuzov sig`imi va tashish masofasiga bog`liq.

Bu yerda:

n_k – avtotransport kuzoviga yuklanadigan chumichlar soni,

V_kuz – avtotransport kuzovi sig`imi, m³;

Ye_k – ekskovator yoki yuklovchi mashina chumichi hajmi, m.

Tashish masofasi	lk	1-1,5 km	1,5-5 km	>7 km
Chumichlar soni	nk	3-4	6-10	8-12

Qazuvchi-yuklovchi mashinalarni tanlashning yana bir asosiy ko`rsatkichlaridan biri uning ish joyidagi texnik va texnologik parametrlaridan kelib chiqib tanlanadi.

;

A_e = 1,5 (R_r + R_p)

Bu yerda:

N_u – pog`ona balandligi, m;

N_cher – ekskovator cho`michlash balandligi, m;

R_r va R_p – mos ravshda ekskovator ni cho`michlash va bo`shatish radiusi, m;

A_e – Ekskovatorning cho`michlash eni, m;

Rotorli ekskavatorlar uchun foydali qazilma joylarida tajriba natijasi asosidagi quyidagi bog’lanish (ε) bo’laklarning qalinligi (t) hamda uning kengligi (b) ga bog’liq holda K_F = φ(F) o’rtacha qiymatlari olinadi.

ε = t/ b

Qazuvchi – yuklovchi qurilmalarning turlari qoplama va foydali qazilmalarning unumdorligiga va qurilmalarning kuch – energetik parametrli rejimlari o’rnatiladi hamda ularning ishlarini tashkillashtirishiga asoslanadi.

Yordamchi qurilmalar ularning xarakteri hamda hajmiga bog’liq holda tanlanadi.

Yordamchi qurilmalar ( bulldozer, rixlitel va boshqalar ) ni asosiy ko’rsatkichlari emperik formula orqali topiladigan Qiyinlik ko;rsatkichi (P_p) va bajariladigan ish hajmiga bog’liq.

Ekspluatatsion ko’rsatkichlarni hisoblash bo’limida qazish ishlaridagi burg’ulash, qazuvchi – yuklovchi va yordamchi qurilmalarning nazariy , texnik va ekspluatatsion unumdorliklar hisoblanadi. Ularning smena davomidagi va ish hajmini bajarishdagi qiymatlari aniqlanadi.

Burg’ulash, qazuvchi – yuklovchi va yordamchi qurilmalarning ish joylari hisoblash ishlari orqali tanlab olinadi.

Mashinalarning ishni tashkillashtirish sxemasi ham tanlanadi.

Maxsus qismda rahbarning kelishuvi asosida quyidagi savollar ko’rib chiqiladi:

• 
  Mashina uzellarini takomillashtirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Texnik xizmat va remontni tashkillashtirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Mashina uzellarini moylashni tashkillashtirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Kon - qurilma mashinalari ishini zamonaviylashtirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Mashina ishonchliligini oshirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Kon qurilmalaridan foydalanish samaradorligini oshirish chora – tadbirlari;
  
• 
  Qurilmalarning texnik diagnoztika chora tadbirlari va boshqalar.
  
• 
  
  

Texnik – iqtisodiy ko’rsatkichlar hisob – kitobi qismida energiya sarfi, ish haqi, zaxira qismlari, materiallar, yoqilg’i, ta’mirlash ishlarining yirik ko’rsatkichlari va dastlabki tannarxi hisoblanadi.

Xulosa qismida talaba o’z ishining natijalarini qisqa shaklda, asosiy savollarni yechimini ta’kidlab o’tishi va kerakli xulosa hamda tavsiyalarni aytib o’tishi lozim.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatida barcha adabiyotlar birin ketin aks ettirilgan bo’lishi lozim. Adabiyotlarda kitoblar haqida ma’lumot, uning muallifi, hajmi va nashr etilgan nashriyoti, yili ko’rsatilgan bo’lishi kerak.