O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

Sinfdan  tashqari  ishlar  quyidagi  to’garaklarda  tashkil  etish  mumkin:  fan 

to’garaklari “Mohir qo’llar” to’garaklari; “Yosh bilimdonlar”  to’garagi; turli sport 

to’garaklari; “Badiiy xavaskorlik to’garagi” va xokazolar.   

 

Maktabdan  tashqari  tarbiyaviy  ishlar  bolarni  ijodkorlikka  da’vat  etuvchi 

tarbiyaviy  maskandir.  Ularda boshlang’ich sinf o’quvchilarida shakllanayotgan 

nafosat tarbiyasi yanada rivojlantiriladi. 

 

Maktabdan  tashqari  tarbiyaviy  ishlarni  olib  boruvchi bolalar va yoshlar 

saroylari, ish  texniklar  saroylari, yosh tabiatshunoslar uylari turli sport va  musiqa 

maktab tarbiyasining uzviy davomchisi sifatiga faoliyat ko’rsatmoqdi. O’zbekiston 

Respublikasining “Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar Konsepsiyasi” 

(1999) bu ishlarni va amalga oshirishda asos bo’ladi.  

Konsepsiyada  ahloqiy  va  ma’naviy  jixatidan  ishlarni  bolalar  orasida 

kuchaytirish  zarurligi,  axloqsiz  ongli  ijtimoiy  shaxs  bo’la  olmasligi,  maktab  va 

maktabdan  ta’lim  muassasalari  tarbiyachilari  oldida  doimo  umuminsoniy  axloq 

---

 

34 

qoidalari  asosida  hayot  o’rgatiladi.  Bu joylarda ham “Oilaviy madaniyat”sizlikka 

qarshi ish olib boriladi. Konsepsiya:  

-  vatanparvar; 

-  baynalminal; 

-   komil inson tarbiyasi; 

-  Huquqi-iqtisodiy tarbiya; 

-  ekalogik tarbiya; 

-  estetik tarbiya; 

-  jismoniy tarbiya; 

-  mehnatsevarlik ruhida tarbiyalash; 

-  iste’dodli va zukko bolalarni aniqlash va ularni tarbiyalash; 

-  mahallada  tarbiyaviy  ishlarni  tashkil  etish  mazmuni  va  ularni  amalga 

oshirish yo’llari xaqida atroflicha fikr yuritiladi.  

Ta’lim  –tarbiyaning  jiddiy  muammolarini  aniqlash,  uzluksiz  amaliy  tarbiya 

mazmuni  asoslarini  yaratish,  maktablar,  maxsus  bilim  yurtlari  hamda  oliy  o’quv 

yurtlari  o’qituvchilarini  faoliyatini  yaxshilash  mezonlarini  ishlab  chiqish  bugungi 

kun talabidir. Buning uchun quyidagi tadbirlarga e’tibor qaratish lozim bo’ladi:  

-  tarbiyaviy  jarayonni  tashkil  etishning  yo’nalishlari  bo’yicha  tadbirlar 

majmuasi va maqsadli dasturlar tuzish; 

-  tarbiyaviy  ishlarni  zamon  talablari  asosida  tashkil  etadigan  pedagogik 

xodimlarni tayyorlash va malakasini oshirish; 

-  tarbiyaviy  ishlarni  hal  qilish  uchun  respublikaning  barcha  kuchlari 

O’zbekiston  FA,  oliy  o’quv  yurtlari,  fan  tarmoqlari,  davlat  va  nodavlat 

tashkilotlari,  ommaviy  axborot  vositalari  hamda  ilmiy  pedagogik  bo’limlar 

faoliyatini birlashtirish zarur.  

Boshlang’ich ta’limda nafosat tarbiyasini shakllantirishda sinf rahbari 

faoliyati muhim yetakchi o’rinlardan birini egallaydi. 

Maktab  hayotida,  ta’lim-tarbiya  jarayonini  tashkil  etish  boshqarishda  sinf 

raxbarlari  yoki  boshlang’ich  sinf  o’qituvchisining  boshqalar  bilan  almashtib 

bo’lmaydigan  o’ziga  xos  o’rni  bor.  Sinf  rahbari  (boshlang’ich  sinfda  sinf 

---

 

35 

o’qituvchisi) faoliyatining aksariyat qismi tarbiyaviy jarayon bilan bog’liqdir. Shu 

jixatdan  olganda  uni  sinfni  bosh  tarbiyachisi,  murabbiychi  deyishimiz  mumkin. 

Sinf rahbarlari avvalo, “Ta’lim to’g’risida”gi qonun, O’zbekiston Respublikasining 

umumta’lim  maktabi  to’g’risida  Nizom  O’zbekiston  Respublikasining  ta’lim 

muassasalari  sinf  rahbarlari  to’g’risidagi  Nizomi  va  boshqa pedagogik hujjatlarda 

belgilab  berilgan  yosh  avlodni  mustaqillik  ruhida  tarbiyalashning  umumiy 

vazifalaridan kelib chiqib, o’z tarbiyaviy ish faoliyatini aniqlay oladilar.  

Sinf  rahbarlari o’z faoliyati davomida maktab direktori,  o’quv  ishlari 

bo’yicha  direktor  o’rinbosari  bilan,  o’z  sinfiga  dars  beruvchi  o’qituvchilar 

maktabdagi bolalar tashkilotlari yetakchilari bilan va maktab kutubxonachisi bilan 

qator ishlarni olib boradilar.  

Ayniqsa,  sinf  jamoasini  tashkil  etish  va  jipslashtirishda  rahbarning  o’rni 

muhumdir. U xar bir o’quvchisini, uning xususiyatlari va shaxsni chuqur o’rganib 

chiqadi,  kim  bilan  qanday  muomila  qilishni  biladi.  Turli  tarbiyaviy  yo’nalishalar 

bo’yicha tarbiyaviy ishlar olib boriladi. O’quvchilar oilasi, ota-onalar jamoatchilik 

bilan  hamkorlikda  qator  tarbiyaviy  ishlar  amalga  oshiriladi.  Sinf  rahbari  o’z 

ishlarini  maktab  ma’muriyati  rahbarlari  ,  bolalar  tashkiloti  bilan  olib  boradi. 

Shuning  uchun  ham o’quvchilar faoliyatida sinf rahbari yetakchilik qilib, ularni 

estetik jihatdan to’g’ri tarbiyalab borishda uning rejasi ta’lim-tarbiya jarayonida 

qo’l keladi. 

Reja  –  o’quvchilarga  tarbiya  berish  jarayonini  muvaffaqiyatli  tashkil 

etishning  zaruriy  shartidir.  Rejasiz  ish  olib  borish  sinfdagi  tarbiyaviy  ishlar 

mazmuni,  shakllari  va  uslublarini  tarqoq,  noaniq,  holatlarda  bo’lishiga  va  ko’r-

ko’rona  xarakat  qilishga  olib  keladi.  Reja  sinf  rahbarlarining  tarbiya  berish 

faoliyatini  to’g’ri tashkil uchun  juda  katta  imkoniyatlar  ochib beradi. Sinf  rahbari 

ishni  rejalashtirishning  o’ziga  xosligi  shundaki,  unda  o’quvchilarning  o’zlari  faol 

ishtirok etadilar, biroq unga sinf rahbari boshchilik qiladi.  

Sinf rahbari o’tkazilayotgan ishlarni hamda ularning o’quvchilar tarbiyasiga 

ko’rsatgan  ta’sirini  har  kuni  tahlil  qilishlari,  o’zlari  erishgan  yutuqlari  sabablarini 

---

 

36 

tushuntirishga  xarakat  qilishlari,  sinf  jamoasining  rivojlanishida  ro’y  berayotgan 

o’zgarishlarni qayd qilishlari kerak.  

Sinf  raxbari kelajakka  mo’ljallangan – istiqbolli  (yillik, bir necha  yillik) va 

muvaqqat  (oylik,  haftalik,  kunlik)  rejalar  tuzib  olishi  mumkin.  Hukumatimizning 

farmon 

va 

qarorlari, 

xalq 

ta’limi 

rasmiy 

yo’l-yo’riqlari, 

hujjatlari, 

Prezidentimizning qator va o’tgan o’quv yilidagi tarbiyaviy tadbirlarning yutuq va 

kamchiliklari tahlil qilinishi rejaning asosiy manbayi bo’ladi.  

Reja bir qator talablarga javob berishi kerak:  

-  rejaga istiqlol g’oyalarining singdirilishi; 

-  rejaning shakl va yo’nalishlari rang-barang hamda istqbolli ;  

-  reja uzluksiz va izchil bo’lishi;  

-  reja aniq tuzilishi.[20] 

Sinf  rahbarining  tarbiyaviy  ish  rejasi  –  majburiy  pedagogik.  Uni  amalga 

oshirish  uchun  sinf  rahbari  shaxsan  ma’suldir.  Sinf  rahbari  umummaktab  ish 

rejalari,  bolalar  va  yoshlar  ish  rejalari  bilan  tanishib,  direktor  o’rinbosarlari,  sinf 

o’quvchilari,  sinf  faollari,  ota-onalar  bilan  fikrlashib  ishning  istiqbolli  rejasini 

tuzadi.  Sinfning  yillik  ish  rejasini  tarbiyaviy  ishlar  bo’yicha  direktor  o’rinbosari 

tasdiqlaydi.  

Rejaning ifodalanish shakli quyidagicha bo’lishi mumkin: ish nomi, bajarish 

muddati,  ma’sul  shaxs.  Reja  qisqa  aniq  bo’lishi  shart.  Sinf  rahbari  ish  rejasining 

asosiy  bo’limlari  quyilagicha  bo’lishi  mumkin: 1. O’quvchilar  jamoasi  bilan 

ishlash;   2.bolalar va o’smirlar uyushmasi bilan birgalikda olib boriladigan ishlar; 

3.  Sinf  o’quvchilari  bilan  ishlash, 4. sinfdan  tashqari  tarbiyaviy  ishlarni  tashkil 

tashkil etish; 5. Ota-onalar bilan ishlash.  

Sinf  rahbari  vazifasini, asosan  fan o’qituvchilar bajarishadi. Shuning uchun 

xar  talaba,  xar  bir  bo’lg’o’si  o’qituvchi  tarbiyaviy  ishlarni  sinf  rahbari  faoliyatini 

chuqur o’rganib chiqishi zarur bo’ladi.  

Sinf rahbari sinfdagi barcha tarbiyviy  ishlarni tashkilotchi sinfda tarbiyaviy 

ishlarni  tashkil  etadi,  o’tkazadi  va  uning  natijasini  tahlil  etib  boradi.  Sinf  rahbari 

o’quvchilarga 

davlatimiz 

ichki 

va 

tashqi 

hayotda 

sodir 

bo’layotgan 

---

 

37 

voqyeylikklarga  qiziqish  uyg’otib,  uni  kasb-korga  bog’lab  olib  borishi  lozim. 

O’quvchilarni  tevarak  atrofdagi  hayot  bilan,  kundalik  voqyeya-xodisa  bilan, 

kundagik  voqyeya-xodisalar  bilan  og’zaki  tanishtiribgina  qolmasdan,  balki  ularni 

bolalar  va  o’smirlar  uyushmasi  yoki  “Kamolot”  tashkiloti  xarakatlarida  faol 

qatnashtirish zarur.  

Sinf  rahbari  bolalar  xulq-atvoridagi  salbiy  xususiyatlarni  bartaraf  qilishda 

mohir  pedagog  sifatida  faoliyat  ko’rsatadi.  Ularda  to’g’rilik,  halollik,  iroda  va 

qat’iylik xislatlarini tarikib toptirishda ta’sir ko’rsatadi.  

Sinf  rahbarlarining o’quvchilarga  ko’rsatadigan  tarbiyaviy  ta’sir  kuchi ko’p 

jixatdan  uning  ma’naviy  kamolotiga  bog’liqdir.  Sinf  rahbari  o’z  o’quvchilariga 

singdirishi  lozim  bo’lgan:  ilmlilik,  odillik,  to’g’rilik,  poklik,  jamoatchilik, 

g’amxo’rlik,  sezgirlik,  ijodkorlik,  jo’shqinlik,  orastalik  kabi  yuksak  ma’naviy 

sifatlarni  avvalo  o’zi  egallab  olgan  bo’lishi  lozim.  Sinf  rahbarining  pedagogik 

maxorati va pedagogik odobi ham tarbiya jarayonida muhim o’rin tutadi.  

Sinf  rahbari  xar  bir  o’quvchisini  xar  tomonlama  chuqur  o’rganib  chiqishi, 

sinf jamoasini tashkil etishi va japslashtirishi jamoaga pedagogik rahbarlik qilishi, 

oila  va  jamoatchilik  bilan  hamkorlikda  tarbiyaviy  ishlar  tashkil  qilishi  kerak 

bo’ladi.  

Sinf  rahbari  sinfdagi  barcha  ishlarni,  jumladan  tarbiyaviy  ishlarni  ham 

rejalashtiradi.  Reja  asosida  esa  o’quvchilarga  aqliy,  axloqiy,  vatanparvarlik, 

huquqiy,  iqtisodiy,  mehnat,  nafosat,  ekalogik,  jismoniy  tarbiya  berish, 

o’quvchilarni  shaxsiy  ozodalikka  o’rgatish  orqali ularda nafislikni, go’zallikni, 

nafosat tarbiyasini amalga oshiradi.  

Sinfdan  tashqari  tarbiyaviy  ishlarni  tashkil  qiladi,  bunda  aqliy,  axloqiy, 

vatanparvarlik,  huquqiy  va  boshqa  tarbiyalar  bo’yicha  belgilangan  ishlar  va 

tadbirlar,  kasbga yo’naltirish ishlari,  sinfdan  tashqari  o’qishni  tashkil  qilish, 

o’qilgan  asarlar  yuzasidan  suhbatlar  o’tkazish,  sinfda  adabiy  ko’rgazma  tashkil 

qilish,  sinfda  ko’rgazmali  tashviqot  ishlarini  olib  borish  (sinf  burchagi,  devoriy 

gazetalar,  plakatlar  chiqarish,  sinfni  mazmunli  bezash,  ekologik  burchak  tashkil 

qilish va boshqalar) ishlarini amalga oshiradi.  

---

 

38 

Umuman olganda sinf rahbari xar tomonlama yetuk, komil bola tarbiyalash 

ishida o’zining munosib xissasini qo’shadi.  

Bu  borada  I.  A.  Karimovning  “Tarbiyachi  avvalambor  o’zi  har  jixatdan 

tarbiyalangan bo’lishi keark”, degan fikrlarini unutmasgimiz kerak.  

Demak, boshlang’ich sinfda olib boriladigan har bir tarbiyaviy ish zamirida 

nafislik, go’zallik yotishi kerak. Anashundagina biz o’z o’quvchilarimiz ongi va 

qalbida nafosat tarbiyasini shakllantirgan bo’lamiz. O’quvchilarni go’zallik bilan 

oshno qilish, ularda esteti did, estetik ong, estetik bilimlarni tarkib toptirishga 

xizmat qiladi. 

Pedagogikada  estetik  tarbiya  vazifalarini  belgilashda  umumiy  tarbiya 

maqsadlari  va  o’quvchilarning  yosh  hususiyatlari  alohida  hisobga  olinadi.  Estetik 

tarbiya vazifalarini yo’nalishiga ko’ra shartli ravishda to’rt guruhga birlashtiriladi: 

1 .O’quvchilarda  estetik  moyillik:  estetik  hayajon,  estetik  munosabat  va 

qiziqishni  tarkib  toptirish,  ularda  estetik  moyillik  atrof-voqyelik  va  san’at 

asarlarining  estetik  obrazlari  yig’indisining  to’plashni,  ularga  xissiy  hozirjavob 

bo’lishni  rivojlantirish;  estetik  xis-tuyg’ular,  ehtiyoj,  did  va  munosabatlarni 

rivojlantirish kiradi. 

2.  Estetik  ongni  shakllantirish  esa  estetik  ong  qirralari(tasavvur  va  bilimlar 

hajmi, estetik mulohaza va baholash)ni tarkib toptirishdan iboratdir. 

Estetik  ong  tarkib topishi orqali  o’quvchilar  voqyelik va san’atdagi  go’zallik 

yoki  xunuklik,  kulguli  yoki  fojialilikni  to’g’ri  aniqlashning  xilma-xil  mezonlarini 

aniqlash,  ya’ni  buyumlarning hususiyati va sifatlarini: shakli, rangi, tovushlari; 

hissiy aniqlash: shodlik, qayg’u, xafalik, ajablanish, alam; san’atshunoslik mezoni 

ya’ni ayrim musavvir, bastakorlarning ismlari va hayoti, faoliyatini bilish;  

- estetik; 

- mezon chiroyli; 

- xunuk; 

- kulguli; 

-  qahramonlik  kabilarni  ajrata  bilishni  o’rganadilar.  Ularda  tevarak-atrofga 

nisbatan to’g’ri munosabat va go’zallikni tushunish shakllanadi. 

---

 

39 

3.Estetik  faoliyatga  o’rgatish  bu  guruh  vazifalarini  amalga  oshirilishi 

jarayonida  pedagog  o’quvchilarni  faol  estetik  va  badiiy  faoliyatga  jalb  qiladi, 

ularda  estetik  va  badiiy  idrokni  rivojlantiradi,  badiiy  ijrochilik  faoliyatining 

ko’nikma  va  malakalarini  shakllantiradi,  go’zallikni  turmushga,  tabiatga,  o’z 

qiyofasiga kiritish ko’nikma va malakalarini tarbiyalaydi. 

4.Estetik  va  badiiy-  ijodiy  qobiliyatlarini  rivojlantirish  vazifasini  bajarish 

natijasida  o’qituvchi  har  bir  bolada  umumiy  va  maxsus  badiiy-  ijodiy 

qobiliyatlarining  rivojlanishini,  hissiy  hozirjavoblik  qobiliyatini  hamda  ijodiy 

hayolni rivojlantiradi. 

Estetik  tarbiya  vazifalarini  to’la-to’kis  bajarilishi boshlang’ich sinf 

o’quvchilarda  qator  ijobiy  sifatlarni:  tashabbuskorlik,  ijodkorlik,  oldindan  ko’ra 

bilish, intiluvchanlik, orzu qila bilishlik kabilarni shakllantiradi. 

O’quvchilarda estetik tarbiyaning mazmuni, ularda estetik  bilim, ko’nikma va 

malakalarni  shakllantirishni  hamda,  estetik  his-tuyg’u,  qiziqish,  ehtiyoj,  baho 

berish va didlarini tarbiyalashni o’z ichiga oladi.