O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti
Download 440.43 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 6. Reflektsiya (so`nggi bosqich)
- 2. Adabi`yotlarni o`qitish texnologiyasi e.N.Il`in va L.V.Zankov rivojlantiruvchi ta`lim tizimi
- 4. Aniq modellar asosida ta`limni intensifikatsiyalashtirish texnologiyasi (V.F.Shatalov). Shaxsning insonparvarlik texnologiyasi (Sh.A.Amonashvili)
- Ta`lim usullarining samaradorligi
- O`zini-o`zi boshqarishning birinchi darajasi.
- O`zini-o`zi boshqarishning ikkinchi darajasi
- O`zini-o`zi boshqarishning uchinchi darajasi
- O`zini-o`zi boshqarishning to`rtinchi darajasi
- O`zini-o`zi boshqarishning beshinchi darajasi
- 2. Muammoli ukitish texnologiyasi-rivojlantiruvchi ta`lim texnologiyasi 3. Interfaol texnologiyalar va texnologik karta
|
1. Rag`batlantiruvchi asos – shaxsga yunaltirilgan muammoli vaziyatni yaratishda o`qituvchining individual ijodkorligi katta rol o`ynaydi. Rasm, xotira eki muayyan bir so`z asosida shakllantirilgan, o`quvchini jalb etadigan, ko`tilmagan, uta sirli va albatta, shaxsga yunaltirilgan mashgulotlar–tajriba ishlari, fotosuratlar, kartinalar namoyishi kabilar bunga misol bo`la oladi.
model, buyoq, she`r, loyiha, rasm kabilar) natijasida muammoni ko`rish, gipoteza yaratish, echimni (muayyan yo`lni hamda hal etish usulini mustaqil tanlay olish, hato qilish huquqiga egalik kabilar) topishdan iborat. 3. Sotsiokonstruktsiya – kichik guruxlarda ishlash. Unga ko`ra jamoa negizida alohida juftlik kichik guruhlar bilan almashinadi (bolalar o`zlar hoxlab juftlikka birlashadilar, o`qituvchining istagiga ko`ra eki stixiyali tarzda guruh tarkibida ishlaydilar. Bunda o`qituvchi o`quvchilarga hos psixologik hususiyatlarni hisobga olishi ham muximdir: masalan, ekstro– introvertlik, tafakkur yuritish tiplari, liderlik sifatlari va h.k.).
ham yuzaga keladi, bu holat o`z navbatida guruhni ijodiy izlanishga ilhomlantiradi. U faol hamkorlikda faoliyat yuritish, shuningdek, individuallikni namoyon etish uchun qulay muxitni vujudga keltiradi. 5. Ma`lumotlarni bilishga intilish bevosita o`quvchilar etarli bilim va ko`nikmalarga ega bo`lmagan sharoitda yuzaga keladi. O`quvchida darslik, lug`at, ma`lumotnoma va boshqa manbalar bilan ishlash ehtiyoji tug`iladi. Ulardan mustaqil foydalanish, tinimsiz fikrlash va izlanishga bo`lgan rag`batning uyg`onishi ko`zatiladi. An`anaviy ta`limga ko`ra ko`p hollarda o`quvchining o`zi bilimlarni xoxlab emas, balki majburan o`rganadi. Ijodiy izlanish, hamkorlikda ishlash, fikr almashish kabilar o`quvchida bilimlarni o`z xoxishi va extiyojidan kelib chiqqan holda o`zlashtirishga imkon beradi.
kechinmalari va tafakkurida kechayotgan o`zgarishlarni tahlil qilish, o`zining tafakkur qobiliyati, erishayotgan yutuqlari, shuningdek, mag`lubiyatlarining sabablarini bilishga intilishdir. O`quvchi ular to`g`risida muayyan hulosalarga ega bulsa, ularni tan olsa, o`qituvchi o`quvchining fikri asosida faoliyat yuritish va yangi bilimlarga yullashning keyingi bosqichlarini to`g`ri belgilaydi. Ta`limning shaxsga yunaltirilganlik texnologiyasi an`anaviy ta`lim texnologiyalaridan quyidagilarga ko`ra farq qiladi: «Mashgulotning asosiy maqsadi- tafakkur jarayonini tashkil etishdir, bilim, ko`nikma, malakalar- o`quvchi faoliyatining mahsuli sifatida vujudga keladi. Tafakkur jarayonining quvvati bilimlar quvvatidan yuqori turib, u shaxsning o`z-o`zini rivojlantirish unsuri tarzida namoyon bo`ladi, ijodiy izlanishning natijasi kabi, mazkur jarayonning o`zi ham uta muhim bulib, aynan u o`qituvchi va o`quvchini ijodkorlik quvonchiga, yangilik olishga ilhomlandiradi, mustaqil izlanish va ijodiy faoliyatni tashkil etishga undaydi. «O`qituvchi faoliyat algoritmini yaratadi. Bu esa, uz navbatida, ijodiy tafakkur jarayonini, amaliy, shaxsiy fikrlashni, olamning inson tomonidan har tomonlama, qonikarli idrok etilishini ta`minlaydi. «O`quvchining sub`ektivligi amalga oshadi: bilish usulini mustaqil belgilash, muammo echimini topishda uz dunyo qarashi, tafakkur tarzidan kelib chiqish, hato qilish
huquqiga egalik ta`minlanadi. Bunday mashgulotlarning asosiy qoidasi: «uzing bilgancha bajar, uz layoqating, qiziqishlaring va shaxsiy tajribanga asoslan, uz xatoingni o`zing tuzat» kabi ko`rsatmalarda o`z ifodasini topadi. An`anaviy ta`lim texnologiyasiga asoslangan mashg`ulotlar esa aksincha «huddi men kabi yoki mendan yaxshiroq bajar» qoydasiga muvofiq tashkillashtirilar edi. «Muammoli va shaxsiy vaziyatlar, istisnosiz tahlil hamda qarshiliklarni engishga asoslanganligi tufayli o`quvchining borligini namoyon qiladi, u nimalarnidir bilgani holda bilimlari to`lik emasligi, o`z shaxsiy tajribasiga asoslanishi lozimligini anglaydi. Mustaqil fikrni bildirishga bo`lgan ehtiyojni, ta`limga nisbatan rag`batni his qiladi. O`qituvchi va o`quvchi o`rtasida shunchaki an`anaviy uzaro alokadorlik emas, balki hamkorlik munosabati o`rnatiladi. O`qituvchi o`quvchilar bilan birga bilish faoliyatida ishtirok etadi, topshiriqlarni bajaradi. Odatdagi, ko`nikib qolingan tushuntirishlar urnini uzaro hamkorlik egallaydi. «Zarur ma`lumotlarni o`qituvchi oz-ozdan berib boradi. Bunda o`quvchilarning mustaqil fikrlashlari uchun imkoniyat qoldirishga e`tibor qilinadi. «Ijodiy izlanuvchanlik faoliyati kichik guruhlarda amalga oshiriladi. Izlanish natijalari sinf o`quvchilarining barchasiga ma`lum qilinadi, barcha yangi bilimlarni egallashi uchun sharoit yaratiladi. Jamoada shaxsning o`z o`rni borligini anglash, tengdoshlarining o`ziga hos hususiyatlarini hurmat qilish tuyg`ulari shakllanadi. «An`anaviy ta`limda tashkaridan kuzatilgan shaxsiy faoliyatini kuyi darajada baholash hodisasi ruy bermaydi, shu bois ijobiy g`oyalarga tayangan holda ishlash muhiti qaror topadi. Bu esa o`quvchida ta`lim olishga rag`bat uyg`otibgina qolmay, unda bilim olish, bu yo`lda tinimsiz izlanish, mehnat qilish zarurligini anglay olish layoqatini shakllantiradi. Shaxsga yo`naltirilgan ta`lim texnologiyasini qo`llashga qadar hamda undan keyin o`quvchilarning kasbiy faoliyati va uz urinlarini anglashga oid tasavvurlari o`rganilgan vaqtda ularning quyidagi tasavvurlarga egaliklari aniqlandi: nazorat darajasi, anglangan nazorat, kasbiy faollikni erishilgan yutuqlarining omili sifatida qabul qilish, o`z-o`ziga ishonch, tushuntirish uslubi, ta`lim olish usullari va boshqalar. Demak, ta`lim har bir o`quvchining qiziqishi va bilish qobiliyatining o`quv faoliyatini tashkil etish jarayonida namoen qilish imkoniyatini yarata olishi zarur. Bu xolat o`quvchining bilish ob`ekti va predmeti bo`lgan shaxsiy hususiyatlarini aniqlash asosida, uning shaxs sifatida rivojlanishini va o`z-o`zini rivojlantirishini ta`minlaydi.
Pedagogik jarayonda shaxsga yunaltirilgan pedagogik texnologiya (2-saat) ReJA: 1. «Birga ishlash pedagogikasi texnologiyasi uning mazmuni, metodikasi va o`zgachaligi» 2. Adabi`yotlarni o`qitish texnologiyasi e.N.Il`in va L.V.Zankov rivojlantiruvchi ta`lim tizimi 3. Chet el madaniyatiga kommunikativ o`qitish texnologiyasi vaziyatni modellashtirish usullari (e.I.Passov) 4. Aniq modellar asosida ta`limni intensifikatsiyalashtirish texnologiyasi (V.F.Shatalov). Shaxsning insonparvarlik texnologiyasi (Sh.A.Amonashvili)
Ushbu qo`llanmada bir necha marta qayd etilganidek, o`qitish usullarini tanlash va ta`lim maqsadi o`rtasida yaqin o`zaro bog`liklik mavjud. Har qanday ta`limning maqsadi–bilimni hamda uni amalda qo`llay bilish ko`nikmalari va malakalarini shakllantirish, shunga zarur shaxs sifatlari va ko`rsatmalarini ishlab chiqish. O`quv faoliyati harakatida maqsadning barcha komponentlari amalga oshar ekan, turli usullarni birgalikda qo`llash zarur. Shuning uchun, usul tanlashda eng asosiy omil bo`lib aniq o`quv mashgulotining didaktik vazifasi xizmat qiladi. Yuqorida bir vaktning o`zida ko`rib chiqilgan o`quv usullari, ulardan qaysilari u yoki bu o`quv maqsadlarini echishga ko`prok mos kelishi sanab o`tilgan edi. Shularni 1- jadvalda ko`rsatib berishga harakat qilamiz.
O`quv maqsadi Usullar Bilim Mahorat va ko`nikma Yo`naltirish Ma`ruza ∨ ! ( ∨ ) Hikoya tushintirish ∨
∨
Namoyish ∨
∨
Illyustratsiya ∨
∨
Videousul ∨
∨
Kitob bilan ishlash ∨
∨ ( ∨ ) Laboratoriya usuli ∨
( ∨ ) Mashqlar ∨
! ( ∨ ) Suhbat
∨
∨ ! Munozara ∨
( ∨ ) ∨ Miyaga hujum ∨
∨ ) ∨ Ishbilarmon uyin ∨
! ∨
«Pinbord» usuli ∨
∨ ! ∨ ! Muammoli vazifalar usuli ∨ !
! ∨ ! Individual (Amaliy) usuli ∨ ! ∨ ! ∨ Loyihalar usuli ∨ !
∨
Ko`rib turganingizdek, jadvaldagi ba`zi bir belgilar kavs ichiga olingan ( ∨ ). Bu shuni bildiradiki, uni tegishli maqsad va vazifaga yullaganimizdagina bu usul samarali bo`ladi. Shuni e`tiborga olish kerakki, usul tanlash nafaqat maqsaddan balki o`quv material mazmuniga va bu fani qanchalik qiyin deb hisobashlariga bog`lik.
O`quv usuli tanlashda uning samaradorligini e`tiborga olish ham ahamiyatga ega. Quyidagi rasmda o`qitish «piramidasi» ko`rsatilgan, o`quvchilarning axborotni eslab qolish ko`rsatgichlariga o`qitish usullarining ta`siri aks ettirilgan.
U
1 (5%) S
2 (10%) U
3 (20%) L
4 (30%) L
5 (40%) A
6 (50%) R
7 (75%)
8 (90%)
1. ma`ruza, doklad Eshitganimizning 5% 2. o`qish O`qiganimizning 10% 3. Video, rasm, kurgazmalarni kurish Qo`rganimizning 20% 4. Tajribani namoyish qilish Qo`rgan va eshitganimizning 30% 5. munozara Birga muhokama qilganimizning 40% 6. mashq O`qigan, yozgan, gapirganimizning 50% 7. ishbilarmon uyin, loyiha usuli Mustaqil o`qiganimizning, tahlil
qilganlarimizning, muhokama, hikoya va
yozganlarimizning, namoyish qilganlarimizning 75%
8. boshqalarni o`qitish Boshqalarni o`qitgan narsalarimizning 90%ni
Psixologlar, verbal (og`zaki) o`quv usullaridan foydalanganimizda (ma`ruza, hikoya, tushuntirish) o`quvchilar ma`lumotning 5% ni eslab qolishlarini isbotlaganlar. Kitob o`qish ma`lumotining 10%ni saqlab qolishga imkon beradi, videofil`m, rasm, ko`rgazmali qurollarni ko`rish, ko`rgan ma`lumotlarni 20%ni o`zlashtirishni ta`minlaydi. Loyixalash usuli va ishbilarmonlik uyini eng samarali hisoblanadi, buning natijasida o`quvchilar ongida ma`lumotning o`quvchilar tomonidan olib borilishi undan ham samaraliroq hisoblanadi, bunda 90% ma`lumot o`zlashtiriladi. «Piramida»da, pog`ona ko`rinishida, o`quv natijalariga erishishda har bir usulning hissasi ko`rsatilgan. Ta`lim oluvchining soni O`quv guruhidagi ta`lim oluvchining soni muhim ahamiyatga ega. Agar ular ko`pchilik bo`lmasa, eng faol usuldan foydalanib, o`qitishni jadal sur`atda olib borish mumkin. Agar o`quvchilar ko`p bo`lsa, agar siz faol usullardan o`zini oqlamagan darajada ko`p foydalansangiz, ularning har biriga etarli e`tibor berish uchun vaqtingiz etishi amri mahol. Katta guruhlar uchun o`quv materialini og`zaki bayon qilish usullari (ma`ruza, hikoya, tushuntirish) ko`proq mos keladi.
Ta`lim oluvchining o`quv imkoniyatlari O`qitish usullarini tanlashda ta`lim oluvchilarning o`quv imkoniyatlarini hisobga olish juda muxim: yoshi, tayyorgarlik darajasi hamda, jamoadagi uzaro munosabatlarning o`ziga hosligini. O`quvchilarning o`z-o`zini boshqarish qobiliyati va uni e`tiborga olish muhimdir. Quyida hammaga ma`lum darajalardan kelib chiqqan holda o`quvchilarning o`z-o`zini boshqarishni o`ziga hosligini ko`rib chiqamiz. O`zini-o`zi boshqarishning birinchi darajasi. O`quvchi vazifani tulik qabul qiladi, ish oxirigacha uni tulik saqlaydi. Diqqat bilan, chalg`imasdan ishlaydi. Asosan aniq ishlaydi, hatoga yo`l qo`ysa, tekshirila(tganda buni sezadi va to`g`irlaydi. O`quvchi, ishini topshirishga shoshilmaydi, ishni to`gri, chiroyli, tartibli bajarilganligini yana bir bor tekshiradi. O`zini-o`zi boshqarishning ikkinchi darajasi. O`quvchi vazifani to`liq qabul qiladi, o`ni ish oxirigacha saqlaydi. Ish jarayonida ba`zi bir xatolarga yo`l ko`yishi mumkin, lekin ularni sezmaydi va tuzatmaydi. Ishni tekshirish vaqtida ham hatolarni sezmaydi. Yaxshi baho olishga intilishi bo`lgani bilan, ishni bezatilish sifati uni qiziqtirmaydi. O`zini-o`zi boshqarishning uchinchi darajasi. O`quvchi vazifaning faqat bir qismini qabul qiladi, lekin mashg`ulot oxirigacha uni qabul qilgan hajmini ham saqlab qolmasligi mumkin. Vazifani bajarayotganda faqat e`tiborsizlik tufayli emas, balki vazifani bajarish qoidalarini eslab qolmaganligi uchun ham hatolarga yo`l quyadi. Xatolarni odatda sezmaydi, ish jarayonida tuzatmaydi, vazifani tekshirayotganda ham sezmaydi. Ishni yaxshilashga xohish bildirmaydi. Olingan natijalarga sovuqqonlik bilan qaraydi. O`zini-o`zi boshqarishning to`rtinchi darajasi. O`quvchi vazifaning kichik qisminigina qabul qiladi, lekin shu zahotidayoq uni batamom yuqotadi. Xatolarni sezmaydi, ularni tuzatmaydi, vazifaning to`g`ri bajarilganini tekshirishga vaqt ketkazmaydi. Bajarilgan ish sifatiga befarq bo`ladi. O`zini-o`zi boshqarishning beshinchi darajasi. O`quvchi vazifani umuman qabul qilmaydi. Uning oldiga qandaydir vazifa qo`yilganini tushunmaydi ham. Vazifadan, qalam bilan qog`ozdan foydalanish kerakliginigina ilg`ab oladi. Xoshiya, satrlarni hisobga olish varag`ini yozib bitiradi. O`quv usuli tanlashdan avval, besh ballik tartibda o`quvchilar o`zini boshqarish darajasini baholang: birinchi daraja–5 ball, qolganlari bir ball kamroq tartibda. Faqat shundan keyingina usul tanlang va ularni shunday qo`shib olib boringki, har bir o`quvchiga o`qishda muvaffaqiyat ta`minlansin. O`quv mashg`ulotiga tayyorgarlik vaqtida, ta`lim usulini tanlab etib, biz albatta, o`quvchilarning ish qobiliyatini hisobga olamiz. O`quvchilarning bir xaftalik ish qobiliyatini o`sish sur`atini aks ettiramiz.
Xafta kunlari Darslar
1 2 3 4 5 6 Dushanba U U
U U K Seshanba N N N N U K chorshanba N N
N U K Payshanba U N N N U K Juma
U U U K K K Shanba K U K K K K
N – yuqori ish qobiliyati – namunali zona U – o`rtacha ish qobiliyati – qoniqarli zona K – past ish qobiliyati – qonikarsiz zona
Agar o`quvchilarni, ongli ravishda bir faoliyatdan ikkinchisiga yo`naltirsak, ish qobiliyati pasayishdan halos bo`lishimiz mumkin. U – zonasida 5-7 marta, K – zonasida esa – 9 marta biridan ikkinchisiga yunaltirish olib borish tavsiya etiladi. Bu, almashtirish qanday sodir bo`lishi mumkin? Sizning hikoyangiz, iloji boricha ko`rgazmali qurollar namoyish etish bilan olib boriladi, so`ng uquvchilarni kitob bilan ishlashga, muammoli vaziyatni muhokama qilishga almashtiriladi va x.k. Ta`limning davomiyligi Dasturning yoki o`quv kursi mavzularning davomiyligi tabiiyki, usul tanlashga ta`sir ko`rsatadi. Ularning ba`zilari o`quvchilarni tayyorlashga qancha ko`p vaqt talab qilsa, bu faoliyatni bajarilishiga ham shuncha vaqt talab qiladi. Ta`lim muddati shunchalik chegaralangan bo`lishi mumkinki, ko`p vaqt talab kiladigan usulni siz uylaganchalik tez-tez ishlatish imkonini bermaydi, bu holda bu usullarni faqat maqsadga muvofikroq joylarda qo`llashingiz mumkin. Vaqt–u yoki bu usulni amalga oshirishga ketgan mexnatingiz nuqtai nazaridan muhim omil hisoblanadi. Ba`zi usullar sizdan boshqalariga nisbatan sizdan ko`proq tayyorgarlikni talab qiladi. Shuning uchun bunday usullarni qo`llashni rejalashtirayotib, siz faoliyatni tashkil qilishning Ushbu usulini amalga oshirishni tayyorlashga vaqt va kuch etarlimi, deb o`zingizga savol berishingiz kerak.
O`quv – moddiy sharoitlari Ba`zi usullarni ko`llashda alohida sharoitlar talab qilinmaydi: komp`yuter, maxsus komp`yuter dasturlari, magnit doskasi, maxsus jixozlangan xona va x.k. agar siz, maxsus o`quv– moddiy sharoitlar talab qiladigan usullardan foydalanmoqchi bo`lsangiz, ularning naqdligini ta`minlashingiz kerak.
6 O`quvchi faoliyatini faollashtirish va intensifikatsiyalash asosida pedagogik texnologiyalar (2-saat) ReJA: 1. Uyin texnologiyalari va uning uziga xos xususiyatlari 2. Muammoli ukitish texnologiyasi-rivojlantiruvchi ta`lim texnologiyasi 3. Interfaol texnologiyalar va texnologik karta
Zamonaviy ta`limni tashkil etishga quyiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruxiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qiska vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o`quvchilarga etkazib berish, ularda ma`lum faoliyat yuzasidan ko`nikma va malakalarini hosil qilish, shuningdek, o`quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko`nikma hamda malakalar darajasini baholash o`qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta`lim jarayoniga nisbatan yangicha endashuvni talab etadi. Pedagogik texnologiya o`z mohiyatiga ko`ra sub`ektiv hususiyatga ega, ya`ni, har bir pedagog ta`lim va tarbiya jaraenini o`z imkoniyati, kasbiy maxoratidan kelib chiqqan holda ijodiy tashkil etishi lozim. Qanday shakl, metod va vositalar yordamida tashkil etilishidan qat`iy nazar pedagogik texnologiyalar: - pedagogik faoliyat (ta`lim-tarbiya jaraenining) samaradorligini oshirishi; - o`qituvchi va o`quvchilar o`rtasida o`zaro hamkorlikni qaror toptirishi; - uquvchilar tomonidan o`quv predmetlari bo`yicha puxta bilimlarning egallanishini ta`minlashi; - o`quvchilarda mustaqil, erkin va ijodiy fikrlash ko`nikmalarini kunikmalarini shakllantirishi; - o`quvchilarining o`z imkoniyatlarini ruyobga chiqara olishlari uchun zarur shart- sharoitlarni yaratishi; - pedagogik jarayonda demokratik va insonparvarlik g`oyalarining ustivorligiga erishishni kafolatlashi zarur. Pedagogik texnologiyalardan majburan foydalanish mumkin emas. Aksincha, tajribali pedagoglar tomonidan asoslangan yoki ular tomonidan qo`llanilayotgan ilg`or texnologiyalardan maqsadga muvofiq foydalanish bilan birga, ularni ijodiy rivojlantirish maqsadga muvofiqdir. Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda o`quvchilarning o`quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta`lim-tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi pedagogik texnologiyalarni qo`llash Borasida katta tajriba to`plangan bo`lib ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritilmoqda. Quyida ta`lim amaliyotida foydalanilayotgan interfaol metodlardan bir nechtasining mohiyati va ulardan foydalanish borasida so`z yuritamiz.
Download 440.43 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|