O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti
Download 353.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- CHET EL TA`LIM TARAQQIYOTINING ASOSIY YNALIShLARI
- Mustahkamlash uchun savollar.
|
Mustahkamlash uchun savollar. 1. YuNeSKOning tashkil topishi. 2.
3.
YuNeSKO tashkilotining tashkil topishi 4. Zamonaviy o`qituvchi qiefasi qanday bo`lishi kerak. 5.
6.
Chet el ta`lim taraqqiyotining asosiy yo`nalishlari Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Barkamol avlod-O’zbekiston taraqqiyotning poydevori. T., 1997. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. T., 1997. 3.Ta`lim to’g’risidagi qonun. T., 1997. 4. G’aybullaev N.R., Yodgorov R., Jdarkin L.P., Toshmurodova F. va boshq. Pedagogika, 1999. 5. Inog’omov R., Toshmurodova F. Pedagogika fani XXI asrda. T.,2000. 6. Tursunmetov K., Ahmedov Sh. O’quvchilar bilimini sinashning ba`zi bir muammolari. 7. Jdarkin L.P. Pedagogicheskie obuchenie texnologii. 1992.
CHET EL TA`LIM TARAQQIYOTINING ASOSIY Y?NALIShLARI
Reja: 1.
Ta`limni isloh qilish yo’llari 2.
Kasbga yo’naltirish 3.
Maxsus maktablar, qobiliyatli bolalar bilan ishlash
YuNESKOning tashkil topishi, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, maxsus maktablar faoliyati.
Vatanimiz ta`limi keng qamrovli islohotlarni hamda qayta qurush ishlarini amalga oshirishdek murakkab jarayonni boshidan kechirmoqda. Ulardan ko’zda tutilgan maqsad-maktab faoliyatini demokratlashtirish, uning insonparvarlik tamoyillarini rivojantirish, shu asosida o’quv-tarbiya ishlari mazmunini, uning shakl va uslubini kompleks yangilash va takomillashtirishdan iboratdir. Bu vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilishning muhim shartlaridan biri chet el maktabi va pedagogikasi tajribalariga munosabatni tubdan o’zgartishdan iborat ekanligini hayotning o’zi ko’rsatmoqda. Bu tajribalarni sinchkovlik va qunt bilan o’rganish orqali biz ta`limda xato va yangilash ishlaridan, shubhali xulosalardan o’zimizni saqlashimizdan tashqari, ta`lim-tarbiyada qotib qolgan, eskirgan o’z dolzarbligini yo’qotib borayotgan ish shakllarini va uslublardan tezroq xolos bo’lish bilan birga, uni munosib tarzda yangilashda qo’shimcha boy manbalarga ham ega bo’lamiz. Shuni e`tirof etish kerakki, rivojlanganmamlakatlarda ta`lim sohasida ulkan o’zgarishlar sodir bo’layotgan bir davrda, bizda ta`lim mazmunini yangilash, uni boshqarish, yangi pedagogik texnologiyani maktab hayotiga tatbiq etishda hamon kamchiliklar mavjud. Ta`lim-tarbiyada samarali islohotlarni amalga oshirish talab etilyotgan hozirgi davrda esa, ilmiy texnika taraqqiyoti, yangi texnologik revolyutsiya sharoitida muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsata oladigan jamiyat a`zolarining etishtirib berish, yosh avlodni kasb-hunarga yo’naltirishda davlat xizmatini hamda o’rta ta`limning ko’p variantli uchinchi bosqichini joriy etish, ta`lim mazmunini yaxshilashda pedagogik vositalarini qo’llash, ta`limda tashabbuskorlik va ijodkorlikka keng yo’l olish, uning muhim tizimlarini yaratish kabi chet el tajribalarini o’rganish ayni mudoadir. Ushbu mavzuni risola tarkibiga kiritilishidan maqsad ham, maktabni isloh qilish yangi pedagogik texnologiyani joriy etish, maktabdagi ta`lim-tarbiya ishlarini maktabda o’zgarib turgan ijtmoiy-iqtisodiy muhitga muvofiqlashtirish kabi ilg’or yo’nalishlardan keng pedagogik jamoatchilikni, ta`lim boshqaruv muassasalari xodimlarini, ta`limni boshqaruvchilarni hamda ota-onalarni voqif qilishdan iboratdir.
Rivojlangan xorijiy davlatlarda ta`limning, mamlakat ichki siyosatga faol ta`sir etadigan ijtimoiy jarayon ekanligi, e`tirof qilingan haqiqatdir. Shu tufayli ham chet mamlakatlarda maktab ehtiyojini iqtisodiy ta`minlashga ajratilayotgan mablag’ miqdori yildan-yilga oshib bormoqda. Yaponlarda, masalan, G’maktab muvaffaqiyat va farovonlik timsoliG’ gina bo’lib qolmay, G’u insonlarni yaxshilaydiG’ degan fikr, ishonch va e`tiqodga aylangan. Ta`lim to’g’risidagi g’amxo’rlik taniqli siyosatchilarning ham hamisha diqqat-e`tiborida bo’lgan. Rivojlangan mamlakatlarda pedagogika tadqiqotlarini amalga oshiradigan ko’p sonli ilmiy muassasalar ishlab turibdi. Germaniyada uning soni g’000 dan ortiq. Frantsiya, AQSh,
Yaponiyada ta`lim-tarbiya nazariyasi muammolari bilan yuzlab davlat va xususiy tashkilotlar universitetlar, pedagogika tadqiqot markazlari shug’ullanmoqdalar. Ular faoliyatini esa xalqaro ta`lim markazlari, masalan, AQShda xalqaro ta`lim instituti muvofiqlashtirib bormoqda. Ko’pchilikning faoliyati o’quv dasturini takomillashtirish va qayta qurishga qaratilgan. O’QUV DASTURLARINI QAYTA KO’RIB ChIQISh Maktab dasturlarini o’zgartirish ikki asosiy yo’nalishda: ekstensiv va intensiv yo’l bilan amalga oshiriladi. Birinchi holatda o’quv muddati uzaytiriladi, o’quv materiallari hajmi ko’paytiriladi; ikkinchi holda esa mutloqa yangi dastur yaratiladi. Bu o’rinda ikkinchi yo’l, ko’pchilik mutaxassislarning e`tiroficha maqbul hisoblanadi. 1961 yilda «Bosh yangi bazis» tamoyillari asosida AQSh o’rta maktablarini isloh qilish boshlangan edi. Buning mohiyati shundaki, ingliz tili va adabiyoti (4 yil), matematika (4 yil), tabiiy bilimlar (3 yil), ijtimoiy fanlar (3 yil), komp`yuter texnikasi yarim yil kabilardan iborat o’ yo’nalishdagi majburiy ta`lim joriy qilindi. h0 yillarda majburiy ta`lim hajmini qisqartirish jarayoni yanada chuqurlashtirildi. Hatto ayrim kollejlarda bu sohada q yangi: ingdiz tili va adabiyoti, matematika ijtimoiy bilimlar bazislari asosida ish olib borilmoqda ta`limning boshqa turlari esa ixtisoslashtirish davrigacha amalga oshiriladigan bo’ldi. Amerikadagi ko’zga ko’ringan G’Found KarnsgiyG’ pedagogik markazi bu dasturni XXI asr dasturi deb baholamoqda. O’quv dasturlarini qayta qurish jara1ni G’arbiy Evropa davlatlarida ham amalga oshirilmoqda. Masalan, Buyuk Britaniyada ta`lim vazirligining tavsiyalariga muvofiq o’quv rejasi va dasturini ta`lim muassasalarining o’zlari belgilaydilar. Mazkur tavsiyalarga muvofiq o’0 O’ o’quv soatlari o’qitilishi shart bo’lgan G’yadroG’ predmetlar: ingliz tili va adabiyoti, matematika, din darsi, jismoniy tarbiyaga ajratiladi. O’quv soatlarining boshqa qismi esa, o’qitilishi shart hisoblanib, tanlab olingan predmetlarga (gumanitar, tabiiy, matematik majmuidagi) ajratiladi. h0 yillardan boshlab Buyuk Britaniyada ham AQShdagi singari o’rganilishi majburiy bo’lgan fanlar doirasi kengaytirildi. Ingliz tili va adabiyoti, matematika va tabiiy fanlar o’quv setkasining yadrosini tashkil etadigan bo’ldi. Qolgan predmetlarni tanlab olish o’quvchilar va ota-onalar ixtiyoridadir. Germaniya to’liqsiz o’rta maktablarida asosiy predmetlar bilan bir qatorda tanlab olinadigan ximiya, fizika, chet tililar kiritilgan o’quv dasturlari ham amalga oshirilayotir. Bu o’quv dasturi tobora to’liqsiz o’rta maktab doirasidan chiqib, o’rta maktablar va gimnaziyalarni ham qamrab olmoqda. Frantsiya boshlang’ich maktablarida ta`lim mazmuni ona tili va adabiyoti hamda matematikadan iborat bo’lib, asosiy tarix, georafiya, aholishunoslik, tabiiy fanlar mashg’ulotlari va musoboqalari jarayonida bolalarning hzini idora eta olishi bir-birini qo’llab-quvvatlash, do’stlik va hamjihatlikni tarbiyalashga asosiy e`tibor qaratildi. Ta`limni turli tsikllar orqali amalga oshirish Kanada ta`lim tizimiga keyingi yillarda kirib kelgan yangilik deb baholash mumkin. Aynan talimdagi tsikllashtirish unga vorislik uzluksizlik bolalar individual qobiliyatlarini butun boshlang’ich ta`lim jarayonida ta`minlab beruvchi omildir. Bundan tashqari ta`limni tsikllashtirish o’qituvchi faoliyatiga keng erkinliklar ham berdi, uning pedagoglik ma`suliyatini oshiradi. 1990 yildagi hukumat qaroriga muvofiq, maktabgacha va boshlang’ich ta`limga modullashtirish, bolalarning bilimiga u yoki bu fanga moyilliligiga qarab, tabaqalashtirish, dars jadvalini ham shu asosda tuzish huquqi berildi. Bunday dars jadvallari 1 yilga, yarim yilga, choraklar bo’yicha alohida-alohida tuzilishi mumkin. Keyingi paytlarda o’qituvchi tomonidan o’quvchiga puxta bilim berish, ota-onalar tomonidan esa, o’z farzandiga etarli sharoit yaratish, ularning bilim olishlariga ma`suliyat bilan qarash ifodalangan bitimlar tuzish, odat tusiga kirib bormoqda. O’RTA TA`LIM O’quvchilar 11 yoshda boshlang’ich maktabni tugallab o’rta maktabga o’tadilar. O’rta ta`lim esa kollejlar va litseylarda amalga oshiriladi. O’rta ta`lim g’ bosqichda beriladi. Birinchi bosqich (11 yoshdan-1o’ yoshgacha) 4 yil bo’lib, eng kichik sinf 6-sinf, o’, 4 o’rta, q-sinf esa katta sinf hisoblanadi. Demak, sinflarni raqamlash yuqoridan pastga qarab amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda quyidagi predmetlar o’rgatiladi: frantsuz tili va adabiyoti, chet tili (ingliz, nemis, ispan, italyan tillari), tarix Kanada geografiyasi, matematika, tabiiy fanlar. Shunday qilib 6-o’ sinflar umumiy o’rta ta`limberadi: 4-q sinflarda o’quvchilarga qobiliyati va moyilligiga qarab bilim beriladi. Birinchi bosqich yakunlangach o’quvchilar kasbiy yo’nalishlari bo’yicha guvohnoma oladilar. Shundan keyin o’quvchining ikkinchi bosqichi boshlanadi. Bu bosqichda o’quvchilar 1o’-1h yoshgacha ta`lim oladilar. O’qish q yil davom etib, g’-sinf kichik, 1-sinf o’rta va yakunlovchi sinflarga bo’linadi. O’quvchilar umumiy ta`lim va texnik litselarni tugatganlaridan so’ng bakalavr unvoni va diplomi uchun imtihon topshiradilar. Ana shunday diplomga ega bo’lganlargina oliy o’quv yurtlariga kirish huquqini qo’lga kiritadilar. Umumiy ta`lim yo’nalishidagi q yillik ta`lim litseylarda quyidagi fanlar o’qitiladi. Adabiyot tarixi, ona tili va adabiyoti, lotin tili, chet tili (ingliz, nemis, ispan, ital`yan tillari bo’lishi mumkin), tarix, geografiya, Frantsiya ekonomikasi. Xuddi shu q yillik bosqichli texnik litseylarda uning yo’nalishlariga qarab matematika, fizika, ximiya hamda boshqa tabiiy fanlar o’qitiladi. Shunisi diqqatga sazovorki, o’quvchining bu bosqichda chet tillarini o’rganishga katta e`tibor beriladi. Talab o’qishni tugatgach, o’quvchilar kamida g’ ta chet tilini mukammal bilishlari kerak. Yuqorida bayon etganimizdek, o’quvning bu bosqichini guvohnoma bilan tugallagan o’quvchilar oliy maktab sanalmish institutlar va universitetlarga imtihonsiz kirish imkoniyatiga ega bo’ladilar. KADRLAR BILAN TA`MINLASh Kanadada maktab rahbarlari lavozimiga erishmoq uchun ta`limga rahbarlik qilishdan saboq beruvchi maxsus markazlarda o’qiydilar. Bunday markazlarda ular rahbarlik qilib, maktab iqtisodiyotini boshqarish, ta`limdagi yuridik masalalar, qonunchilik, ota-onalar bilan ishlash, madaniy oqartuv ishlarini tashkil etish, jamoada yaxshi psixologik muhitni barpo etish kabi jihatlarini o’rganadilar. Markazdagi o’quv yakunlangach, suhbatdan, test imtihonlaridan o’tadilar. Direktor dars bermaydi. Uning ish faoliyati ikki yil davomida diqqat bilan kuzatib boriladi. Aksariyat hollarda direktorlar maktab qoshidagi uyda yashaydilar. Shu ikki yil davomida maktab diretori talantli tashkilotchi, etuk rahbar siyaatida faoliyat ko’rsata olmasa, u yana qaytadan o’qituvchilikka o’tkaziladi. Direktor 6o’ yoshdan so’ng umuman ishlamaydi. O’qituvchilarni ishdan olishni maktab direktori amalga oshirmaydi. Yaxshi ishlamaydigan o’qituvchilarni direktor tavsiyasiga muvofiq ta`lim inspektsiyasi tomonidan tavtish qilinadi. Uning intizomi, o’qituvchilik faoliyati, bolalar, ota-onalar o’rtasidagi obro’si diqqat bilan o’rganiladi va tegishli chora ko’riladi. Maktab o’qituvchilarga qo’yilgan talab Kanadada o’ta yuqori. Ayniqsa, boshlang’ich maktablarda o’qituvchi o’z kasbining ustasi, ajoyib notiq san`atkor, musiqachi, sportchi, tashkilotchi, na`munali xulq-atvor egasi bo’lmog’i lozim. O’qituvchilar o’z nazariy-uslubiy malakalarini oshirishga katta ahamiyat beradilar. Malaka oshirish kurslaridan o’tish uchun aniq muddat belgilab qo’yilmagan. Vaqti-vaqti bilan o’qituvchilar o’z ixtiyorlari bilan test markazlarida imtihon topshiradilar. Shu imtihonlar davrida o’qituvchi faoliyatida ayrim nuqsonlar sezilib, malaka oshirishga ehtiyoj aniqlansa, o’z vaqtalri va mablag’lari hisobiga malaka oshiradilar. Kanada ta`lim tizimlarida maktabdan va sinfdan tashqari muassasalar ko’zda tutilmagan. Biroq maktablarda, litseylarda turli to’garaklar mavjud. O’quvchilar uchun turli sport sektsiyalari, uchrashuvlar sayohatlar, musobaqalar o’quv muassasasining o’zida tashkil etiladi.
Mustahkamlash uchun savollar. 1. Fan texnikaning hozirgi davrdagi taraqqiyoti. 2.
3.
Ta`limni isloh qilish yo`llari 4.
Kasbga yo`naltirish
1. Karimov I.A. Barkamol avlod-O’zbekiston taraqqiyotning poydevori. T., 1997. 2.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. T., 1997. 3.
Ta`lim to’g’risidagi qonun. T., 1997. 4. G’aybullaev N.R., Yodgorov R., Jdarkin L.P., Toshmurodova F. va boshq. Pedagogika, 1999. 5. Inog’omov R., Toshmurodova F. Pedagogika fani XXI asrda. T.,2000. 6. Tursunmetov K., Ahmedov Sh. O’quvchilar bilimini sinashning ba`zi bir muammolari. 7. Jdarkin L.P. Pedagogicheskie obuchenie texnologii. 1992. Download 353.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|