O„zbekiston respublikasi xalq ta‟limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

26 

 

I BOB  BO„YICHA XULOSALAR 

Xulosa qilib aytganda, rivoyatlarda xalqimizning epik an‟analari, voqelikni 

hayotiy  uydirma  vositasida    aks  ettirish  borasidagi    ko„p  asrlik  ijodiy  tajribalari 

hamda  tarixiy taraqqiyotimizning turli bosqichlariga doir muhim ma‟lumotlar o„z 

ifodasini  topgan.  Rivoyatlarning  afsona,  naql,  ertaklardan  janr  xususiyatiga  ko„ra 

o„xshash va farqli tomonlari mavjud.  Rivoyatlarni bir so„z bilan aytganda tarixdan 

xabar  beruvchi  haqiqatlar  deb  aytish  mumkin.    K.Imomov,  B.Sarimsoqov, 

U.Jumanazarov,  H.Zarifov  kabi  folklorshunos  olimlar  folklorning  ushbu  janr 

xususida  qimmatli  fikr-mulohazalarni  bildirganlar.  Rivoyat  janrini  o„rganish 

asosida uning asosiy belgilari qo„yidagilardan iborat degan xulosa kelib chiqdi:  

Birinchidan, rivoyatlar soda ixcham syujet tuzilishiga ega.  

Ikkinchidan,  rivoyatda  hayotiy  uydirma  ustunlik  qilib,  voqea  sodir  bo„lgan 

joy aniq bir makonda: qishloq, shahar yoki biror manzilda ro„y beradi.  

Uchinchidan,  rivoyatda  ijtimoiy  voqelik  asosiy  o„rinda  turib,  ta‟lim-

tarbiyaviy maqsadga yo„naltirilgan bo„ladi.  

To„rtinchidan, rivoyatda boshqa janrlarga nisbatan badiiylik darajasi kuchsiz 

bo„lib,  rivoyat  qahramonlari  g‟ayritabiiy  kuchga  ega  bolmaydilar,  aksincha,  ular 

dono, adolatparvar sifatida faoliyat ko„rsatadilar.  

Shoir  va  yozuvchilar  o„z  asarlarida  folklorning  rivoyat,  afsona  janrlaridan 

unumli  foydalanib,  bebaho  asarlar  yaratganlari  hammamizga  ayon.  Sevimli 

adibimiz  Chingiz  Aytmatov  ijodida  ham  folklorga  mehr-muhabbat,  uning 

an‟analaridan  madad  olish  yetakchi  tamoyillardan  birini  tashkil  etadi.  Adibning 

xalq  og‟zaki  ijodidan  keng  ko„lamda  foydalanishida  avvalombor  oilaviy  muhit 

sabab  bo„lgan  bo„lsa,  ikkinchi  tomondan,  qirg‟iz  xalq  og‟zaki  ijodining  bebaho 

merosi bo„lmish “Manas” xalq eposining ta‟siri ostida uyg‟ondi.  

Chingiz  Aytmatov  folklorga  xos  nozik  poetic  uslub  elementlarini  chuqur 

o„zlashtirib, ulardagi ilg‟or gumanistik g‟oyalarni rivojlantirdi.  

Xullas,  xalq  og‟zaki  ijodiga  bo„lgan  qiziqish,  u  orqali  inson  ma‟naviy 

olamini  ochish  Chingiz  Aytmatovning  folklor    an‟analariga  munosabatini 

belgilovchi mezonlardan biridir.  

---

27