O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi respublika ta’lim markazi
Download 1.03 Mb. Pdf ko'rish
|
10-11 Labaratoriya qollanma
|
mashg‘ulot. 1.Glyukozaning mis (II)-gidroksid bilan reaksiyasi. 2.Kraxmal kleysterini tayyorlash 1
77-dars Mavzular kesimida amaliyotga yo‘naltirilgan va
fanlararo bog‘liqlikka doir talribalar asosidagi masalalar yechish 1
78-dars 6-Nazorat ishi 1
IV chorak 79-dars Azotli organik birikmalar. Nitrobirikmalar. Olinishi va 1
80-dars Mavzuga doir masala va mashqlar yechish 1
81-dars Aminlarning umumiy formulasi. Olinishi. Fizik
va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi 1
82-dars Aromatik aminlarning olinishi va xossalari.Anilin. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi 1
83-dars Mavzuga doir masala va mashqlar yechish 1
84-dars Aminokislotlar. Olinishi va xossalari 1
85-dars Aminokislotalarning hossalariga oid tajribalar 1
86-dars Mavzular kesimida amaliyotga yo‘naltirilgan va
fanlararo bog‘liqlikka doir masalalar yechish 1
87-dars 7-Nazorat ishi 1
88-dars Xatoliklar ustida ishlash 1
89-dars Oqsillar. Olinishi va xossalari 1
10
90-dars Amaliy mashg'ulot. Oqsillarga xos rangli reaksiya 1
91-dars Kislorodli va azotli
organik birikmalar modellarini yasash 1
92-dars Mavzuga doir masala va mashqlar yechish 1
93-dars Yuqori molekulyar birikmalar 1
94-dars Plastmassalar va ularning xalq xo‘jaligida ishlatilishi 1
95-dars Yuqori molekulyar birikmalar mavzusiga doir masala va mashqlar yechish
1
96-dars Tolalarni aniqlashga oid tajribalar. plastmassalarning hossalarini tajribalar asosida
o‘rganish. plastmassalarni aniqlashga oid
tajribalar. 1
97-dars Mavzular kesimida amaliyotga yo‘naltirilgan va
fanlararo bog‘liqlikka doir laboratoriya tajribalari bajarish 1
98-dars 8-Nazorat ishi 1
99-dars Xatoliklar ustida ishlash 1
100-
dars Organik birikmalar orasidagi genetik bog‘lanishni tajribalar asosida amalga oshirish 1
101-
102- dars
Organik kimyo kursi bo‘limlari mavzulariga doir qo‘shimcha masala va mashqlar 2
Izoh: 2020-2021 o‘quv yilida 10- sinflar uchun mazkur Taqvim-ish rejadan foydalaniladi. O‘qituvchi ijodiy yondashgan holda 15% gacha o‘zgartirishi mumkin. 10-sinf 5-DARS 1-LABORATORIYA MASHG‘ULOTI. ORGANIK BIRIKMALARNING NAMUNALARI BILAN TANISHISH VA QIYOSLASH.
tarkibiga ko‘ra hossalari ham o‘zgarishi va umumiy asosiy hossalarga ham ega ekanligini o‘rganish. 11
kosacha, laboratoriya shtativi, plastir taglik, plastmassali shpatel, probirkalar shtativi bilan. Reaktivlar: osh tuzi, etil spirti, benzol, geksan, natriy asetat, chumoli kislota, sirka kislota, parafin, neft, toshko‘mir bo‘lagi, glyukoza, saxaroza, kraxmal, sellyuloza va boshqalar.
kundalik turmushda uchraydigan organik birikmalar hamda osh tuzi, ichimlik sodasi asosida mashg‘ulot olib boriladi.
4. Organik birikmalar bilan anorganik birikmalarning ba’zi hossalarini taqqoslang. 5. Kuydirish qoshiqchalarining biriga ozgina saxaroza, ikkinchisiga esa osh tuzi solib bir vaqtda olovga tuting. 6. Hodisalarni kuzating va izohlang. 7. Chinni kosachaga 2-3 ml etil spirti quying. Laboratoriya shtativiga o‘rnating. So‘ngra yonayotgan cho‘p bilan yoqing. Alangani rangi, dud hosil bo‘lish bo‘lmasligi, yonib bo‘lgach qoldiq qolish-qolmasligini kuzating va izohlang. 8. Shu tajribani 1-2 ml benzol yoki geksan bilan takrorlang. Natijalarini solishtiring va izohlang. 9. Toza va quruq probirkaga plastik shpatel yordamida 1g natriy xlorid, ikkinchisiga esa shuncha miqdorda natriy asetat soling. Ustiga 2-3 ml suv solib aralashtiring. 10. Hosil bo‘lgan eritmalar rangini izohlang. 11. Bajarilgan ishlarning hisobotini laboratoriya mashg‘uloti daftartiga yozing.
o‘rganish. O‘quvchilarda organik moddalarning tarkibi to‘g‘risida bilim va ko‘nikmalar hosil qilish. Jihozlar: issiqqa chidamli probirkalar shtativi bilan, gaz o‘tkazuvchi nayli tiqin, quruq yoqilg‘i, magnitli aralashtirgich, mis sim, kuydirish qoshiqchalari, termoizolyatsion plitka, chinni kosacha, laboratoriya shtativi, plastir taglik, plastmassali shpatel, probirkalar shtativi bilan. Reaktivlar: osh tuzi, etil spirti, benzol, geksan, natriy asetat, chumoli kislota, sirka kislota, parafin, neft, toshko‘mir bo‘lagi, glyukoza, saxaroza, kraxmal, sellyuloza va boshqalar.
12
kundalik turmushda uchraydigan organik birikmalar hamda osh tuzi asosida mashg‘ulot olib boriladi. Ishning bajarish tartibi: Organik birikmalar tarkibidagi uglerod va vodorodni aniqlash. 1. Quruq bir probirkaga 1 g mis (II) - oksid CuO va 0,5 g analiz qilinadigan organik modda (kraxmal) aralashtirib solinadi. 2. Probirka gaz o‘tkazuvchi nayli tiqin bilan biriktirilib, ikkinchi uchi boshqa probirkadagi taxminan 4-5 ml keladigan ohak suvi aralashmasiga botiriladi. 3. Birinchi probirka gorizontal holatda probirka qisqich bilan ushlanib, quruq yoqilg‘i yordamida qizdiriladi. 4. Qizdirish natijasida kraxmal mis oksidi bilan oksidlanib, uning uglerodi hisobiga СО2 gazi ajralib chiqa boshlaydi va ohak suvini loyqalantiradi. 5. Bu reaksiya kraxmal tarkibida uglerod borligini bildiradi. 6. Kraxmal tarkibidagi vodorod hisobiga esa 1-probirka ichki devorlarida suv tomchilari hosil bo‘ladi. Bu reaksiya kraxmal tarkibida vodorod borligini bildiradi. Organik moddalar tarkibidagi galogenni aniqlash Galogen borligini tez aniqlash uchun F.Beylshteyn usulidan foydalaniladi. 1. Mis simining uchi quruq yoqilg‘i alangasida mis (II)- oksidning qora dog‘i bilan qolguncha qizdiriladi. 2. So‘ngra sim havoda sovutiladi, uchi analiz qilinayotgan moddaga botiriladi va yana quruq yoqilg‘i alangasiga tutiladi. 3. Agar birikmada galloid bo‘lsa alanga chiroyli yashil rangda yonadi. 4. Ushbu jarayonning kimyoviy reaksiya tenglamalarini yozing va o‘zgarish sabablarini izohlang, hisobotini laboratoriya mashg‘uloti daftariga yozing.
hil modellarini yasashni o‘rganish. Jihozlar: Tayoqchalar (yog‘och, metal,
plastmassa), sharchalar (kauchukli, yog‘och, plastmassa, plastilin, pishitilgan loy, transporter, sirkul, chizg‘ich).
tayoqchalarni qora yoki to‘q kulrang sharchaga transportir va sirkul yordamida 109 0 28 | burchak oralig‘ida teshikchalar hosil qiling
(uglerodning valent
bo‘glari yo‘nalishlaridagidek) joylashtiriladi. Tayoqcha uchlariga hajmi “uglerod” sharchaga nisbatan 1,5 marta kichik oq yoki och havorang sharchalar
13
joylashtiriladi. Metan modeli tuziladi. Bunda Uglerod atomiga nisbatan vodorod atomining bir hil tekislikda yotmasligiga e’tibor bering. 2. 2 ta bir hil metal radikali yasab uglerod atomlarini o‘zaro 1 ta tayoqcha bilan biriktiriladi. Bunda ham tayoqchalar orasi 109 0 bo‘lishini ta’minlang. Natijada etan modeli hosil bo‘ladi. Agar, 3 ta radikal o‘zaro biriksa propan modeli tuziladi. Hamma uglerod atomlari 4 valentdan bo‘lishligiga e’tibor bering. 3. Uglerod atomlari deb belgilangan sharchada burchaklarni 120 0 oralig‘ida 2 ta uglerod atomining orasida uzunligi 10-12 sm li tayoqchalar bilan qo‘shbog‘ tuziladi. Qolgan tayoqchalar uchiga vodorod atomi modeli uchun sharchalar o‘rnatiladi. Natijada etilen molekulasining modeli tuziladi.
tutashtirib qolgan tayoqchalarni 180 0 burchak oralig‘ida joylashtiring. Natijada asitilen molekulasining shar sterjenli modeli tuziladi. 5. Agar, vodorod deb belgilangan sharcha o‘rniga yashil sharchalar almashtirilsa gallogenli hosilalar modelini yasash mumkin. 6. Ushbu texnika orqali sikloolkanlar, arenlar, alkodiyenlar molekulalarining fazoviy tuzilishlarini ham tuzish mumkin. 7. Uglevodorodlarning masshtabli modelini yasash uchun “uglerod” sharchasida burchaklarni belgilangan joylariga sterjen qo‘ymay shu yerga “vodorod” sharchalarini imkoni bo‘lsa botiqroq qilib kleylanadi. Bunda uglevodorodlarning masshtabli modellarini tuzish mumkin.
permanganatning suvdagi eritmasi bilan ta’sirlashishini amalda bajara olish; Jihozlar: probirkalar, gaz o‘tkazuvchi nayli tiqin, shtativ, quruq yoqilg‘i, keramik plitka, gugurt, quritilgan toza qum yoki maydalangan chinni bo‘lakchalari. Reaktivlar: etil spirti C 2 H 5 OH (96 % li), konsentrlangan sulfat kislota (H 2 SO
), bromli suv, distillangan suv, kaliy permanganat (KMnO 4 ) ning 0,1 N eritmasi. Ishni bajarish tartibi: Etilenning olinishi va uning xossalarini o‘rganish. 1. Probirkaga 3 ml etil spirti quying va unga ehtiyotlik bilan 9 ml konsentrlangan sulfat kislota qo‘shing, qaynaganda sachrab ketmasligi uchun probirkaga toza qum qo‘shing. Shtativga o‘rnatib, og‘zi gaz o‘tkazuvchi nay ulang va asta-sekin qizdiring.
o‘tkazuvchi nay uchini shu probirka tubigacha tushuring. Gazning bromli suvdan o‘tishini kuzating.
14
quying va hosil bo‘layotgan gazni nay orqali bu probirkadagi eritma orqali o‘tkazing. Sodir bo‘layotgan hodisani kuzating. 4. Ajralib chiqayotgan gazning yonishini sinab ko‘ring. 5. Ushbu jarayonning kimyoviy reaksiya tenglamalarini yozing va o‘zgarish sabablarini izohlang, hisobotini laboratoriya mashg‘uloti daftariga yozing.
permanganat eritmasi bo‘lmasa kaliydixromat yoki
perikis vodorod
(dorixonalardagi 3%li) eritmalaridan foydalanish mumkin.
5-LABORATORIYA MASHG‘ULOTI. KAUCHUK NAMUNALARI ASOSIDA UNING HILLARI VA HUSUSIYATLARINI O‘RGANISH. Maqsad: tabiiy va sintetik kauchuk namunalaridan foydalanib, ularning hususiyatlari va hossalarini o‘rganish. Jihozlar: “Kauchuk” kolleksiyasi. Ishni bajarish tartibi: 1.
Kauchuk mahsulotlari kolleksiyasidan foydalanib tabiiy va sintetik kauchuk namunalari ko‘rib chiqiladi. 2. Ularni fizik jihatdan bir-biriga o‘xshashlik va farqlari o‘rganiladi. 3. Tabiiy kauchuk bilan sintetik kauchuk namunalaridan foydalanib, cho‘ziluvchanligi, bukiluvchanligi o‘rganiladi. 4.
Ushbu ma’lumotlarning sabablarini izohlang, hisobotini laboratoriya mashg‘uloti daftariga yozing. Nazorat uchun savollar: 1. Kauchukning hillarini sanab bering. 2. Kaushulkning pishiqligi nimalarga bog‘liq? 3. Kauchuk tarkibida qanday uglevodorodlar bo‘lishi mumkin? 4. Kauchuk tarkibida uglevodorodlardan tashqari yana qanday elementlar bo‘ladi? 39-DARS 6-LABORATORIYA MASHG‘ULOTI. ASETILENNI OLINISHI VA HOSSALARINI O‘RGANISH. Maqsad: Asetilenni laboratoriya sharoitida olish: Asetilen bromli suv va kaliy permanganatning suvdagi eritmasi bilan ta’sirlashishini amalda bajara olish; Jihozlar: probirkalar, gaz o‘tkazuvchi nayli tiqin, shtativ, gugurt. Reaktivlar: Suyultirilgan sulfat kislota (H,SO 4 ), bromli suv, distillangan suv, kaliy permanganat (KMnO 4 ) ning 0,1 N eritmasi, kalsiy karbid bo‘laklari. Ishni bajarish tartibi: Asetilenning olinishi va uning xossalarini o‘rganish. 1. Quruq probirkaga ozgina kalsiy karbid bo‘lakchalaridan solib, ikkinchi probirkaga 2 ml kaliy permanganat eritmasidan va 1 ml sulfan kislota eritmasidan soling. Uchunchi probirkaga bromli suv solib, tiqin bilan berkiting.
15
quying.
tushiring. O‘zgarishlarni kuzating. 5. Uchinchi probirkadagi bromli suv orqali naydan chiqayotgan gazni o‘tkazing. Sodir bo‘layotgan hodisani kuzating.
cho‘pni tuting. Gazni qanday yonishini kuzating. 7. Ushbu
jarayonning kimyoviy reaksiya tenglamalarini yozing va o‘zgarish sabablarini izohlang, hisobotini laboratoriya mashg‘uloti daftariga yozing.
47-DARS 7-LABORATORIYA MASHG‘ULOTI. NEFT, UNI QAYTA ISHLASH MAHSULOTLARI, ULARNI OLINISH USULLARI VA ISHLATILISHINI O‘RGANISH. Maqsad: Neft va neftdan olinadigan mahsulotlar va ularni ishlatilish sohalarini neftni qayta ishlash kolleksiyasi yordamida o‘rganish. Jihozlar: “Neft va neftni qayta ishlash mahsulotlari” kolleksiyasi va uning yo‘riqnomasi, “neftni haydash qurilmasi” Barelyef modeli. Ishni bajarish tartibi: 1. Neftni haydash mahsulotlari kolleksiyasidan foydalanib namunalari ko‘rib chiqiladi. 2. Ularni fizik jihatdan bir-biriga o‘xshashlik va farqlari o‘rganiladi. 3. Namunalarni ko‘rib chiqishda ehtiyot bo‘ling. 4. Ularning hossalari va ishlatilish sohalari haqida hisobot yozing. 5. “Neftni haydash qurilmasi” modelidan foydalanib neft mahsulotlarining ishlab chiqish
texnologiyasi haqida
izoh yoziladi va bu
mahsulotlarni ishlatilish sohalari aniqlanadi. 6. Ushbu ma’lumotlarning sabablarini izohlang, hisobotini laboratoriya mashg‘uloti daftariga yozing.
qanday fraksiyalarni hosil qiladi? 3. Oktadekanning kreking reaksiyasi tenglamalarini yozing.
8-LABORATORIYA MASHG‘ULOTI. TOSHKO‘MIRNI KO‘KISLASH MAHSULOTLARI, ULARNI OLINISH USULLARI VA ISHLATILISHINI O‘GANISH. Maqsad: Ko‘ks-kimyoviy ishlab chiqarish mahsulotlari va ularni ishlatilish 16
sohalarini o‘rganish. Jihozlar: Toshko‘mirni ko‘kslash mahsulotlari kolleksiyalari va uning yo‘riqnomasi, Kimyo fanidan proyeksion ko‘rgazmali metodik qo‘llanma. Ishni bajarish tartibi: 1. Toshko‘mirni ko‘kslash mahsulotlari kolleksiyasidan foydalanib namunalari ko‘rib chiqiladi. 2. Ularni fizik jihatdan bir-biriga o‘xshashlik va farqlari o‘rganiladi. 3. Namunalarni ko‘rib chiqishda ehtiyot bo‘ling. 4. Ularning hossalari va ishlatilish sohalari haqida hisobot yozing. 5. Proyeksion ko‘rgazmali metodik qo‘llanma slayddan foydalanib ko‘ks mahsulotlarining ishlab chiqish texnologiyasi haqida izoh yoziladi va bu mahsulotlarni ishlatilish sohalari aniqlanadi. 6. Ushbu ma’lumotlarning sabablarini izohlang, hisobotini laboratoriya mashg‘uloti daftariga yozing.
Nazorat uchun savollar: 1. Toshko‘mirni ko‘kslash jarayoni nima? 2. Toshko‘mir tarkibida qaysi uglevodorodlar bo‘lishi mumkin? Ular qanday fraksiyalarni hosil qiladi? 3. Toshko‘mirdan olinadigan asosiy mahsulotlarni ajratib yozing. 4. Mahsulotlarni qayta ishlashdan olinadigan birikmalarni ajratib yozing.
9-LABORATORIYA MASHG‘ULOTI. SPIRTLAR VA ALDEGIDLARGA HOS BO‘LGAN REAKSIYALAR. Maqsad: Spirtlar va aldegidlarga hos bo‘lgan reaksiyalar yordamida ularning hossalarini o‘rganuvchi tajribaviy masalalar yechish. Jihozlar: Tomchi analiz to‘plami, planshet, shisha tayoqcha, probirka qizdirgich, probirka ushlagich. Reaktivlar: Etil spirti, glitserin, fenol, temir (III) xloridning 0,1 N eritmasi, 0,1 N mis sulfat eritmasi, 10 % li natriy ishqori, kaliy dixromat eritmasi, suyultirilgan xlorid kislota, formalin.
belgilangan holda alohida-alohida 2-3 tomchidan tomizing va har biriga 3 tomchi xlorid kislota va 2 tomchi kaliy dixromat eritmasidan tomizing.
sariq rangi yashil tusga kiradi. Demak, shu raqamli probirkadagi eritma etil spirti ekan.
Download 1.03 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|