O’zbekiston Respublikasi xalq ta’limi vazirligi Toshkent shahar xalq ta’limi xodimlarini

O’nli kasrlar. 
 
Maxraji o’nning darajalaridaniborat bo’lgan oddiy kasrlar diyiladi. 
Masalan; 1) 
)
)
 
Maxraji o’ning darajalaridan iborat bo’lgan oddiy kasrlardan boshqacha o’nli 
yozuvi deb ataluvchi yozuvida ham yozish mumkun.
Masalan; 
 
Oddiy kasr shaklidagi o’nli kasrni o’nli yozuvda yozish uchun: 
1) oddiy kasrning butun qismi yozilib vergul qo’yiladi va kasrning surati yoziladi; 
2) maxrajida 10 ning nechanchi darajasi bo’lsa verguldan keyin shuncha raqam 
bo’lishi kerak. yetmagan raqamlar chapdan nollar bilan to’ldiriladi. 
 
23,704 o’nlikasrda 23 o’nli kasrning butun qismi, 704 esa kasr qismi diyiladi. 
 
O’nli kasr quydagi tartibda o’qiladi: 

---

26 
1) 
o’nli kasrning butun qismi o’qilib, ‘’butun‘’ so’zi aytiladi va kasr qismida 1 ta 
raqam bo’lsa o’ndan, 2 ta raqam bo’lsa yuzdan, 3 ta raqam bo’lsa 1000 dan ,…deb 
kasr qismi o’qiladi. 
Masalan; 1) 3,2 – uch butun o’ndan ikki deb; 43,005 kasri qirq uch butun mingdan 
besh deb o’qiladi. 
2) 
0,000002 kasri nol butun milliondan ikki deb o’qiladi.
 O’nli kasrning chap va o’ng qismlaridan nechta nol qo’ysak ham uning qiymati 
o’zgarmaydi. 
Masalan; 4,7=04,700=00004,70000. 
Izoh. zarur bo’lganda o’nli kasrlarni chap va o’ngdan nollar bilan to’ldirish mumkun.
 
Endi o’nli kasrlarning xona birliklari bilan tanishamiz. 
Masalan; 3, 3, 5, 6, 2, 8, 4; 5, 3, 6, 9, 8, 2, 1; sonida 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9 raqamlari 
qaysi xonalarda turganligini aniqlang. 
 O’nli kasrlar quydagicha taqqoslanadi. 
1) 
Ikkta o’nli kasrdan qaysi birining butun qismi katta bo’lsa, o’sha o’nli kasr 
kattadir; 
2) 
Butun qisimlari teng bo’lsa, kasr qismidagi raqamlar chapdan o’nga qarab 
solishtirilib ketilaveradi. Qaysi xonaga yetganda qaysi kasrda katta raqam uchrasa, 
o’sha o’sha kasr katta bo’ladi. 
Masalan; a=231, 998; x=4713, 29; m=0,999; k=0,801; 
b=232, 12; y=4712, 89; n=1,001; l=0,091; 
 O’nli kasrlarni qo’shish va ayirish uchun ham ko’p xonali natural sonlarni qo’shish 
va ayirishda bo’lgani kabi mos xona birliklarini tagma-tagjoylashtirib
 Butun sonni 0’nli kasrga ko’paytirishda ham, o’nli kasrni o’nli kasrga 
ko’paytirishda ham vergul hisobga olinmasdan natural sonlar kabi ko’paytiriladi va 
ko’paytuvchilarda verguldan keyin nechta raqam bo’lsa ko’paytmaning o’ng tarafidan 
shuncha raqam sanab vergul qo’yiladi. 
Masalan; 26
 Har qanday butun sonni kasr qismi nollar bo’lgan o’nli kasr shaklida yozish 
mumkun. 
Masalan; 2=2,0=2,000; 476=476,0=476,0000=476,00. 
 Butun sonni o’nli kasrga, o’nli kasrni butun songa yoki o’nli kasrni o’nli kasrga 
bo’lish uchun:
1) Bo’linuvchi yoki bo’luvchilarning qaysi birining kasr qismida raqamlar ko’p 
bo’lsa ham ikkalasida vergulni shuncha birlik suramiz; 
2) Natural sonlar hosil bo’ladi va natural sonlar kabi bo’lamiz. 
Masalan; 1) 60,84:26=2,34; 2)153:4,25=36; 3)48,006:13,335=3,6. 

---

27 
 
O’nli kasrni 10, 100, 1000, …larga ko’paytirish yoki 0,1; 0,01;0,001; … larga 
bo’lish uchun vergul mos ravishda 1 xona, 2 xona, 3 xona, … o’ngga suriladi. Aslida 
e’tibor qilsangiz o’nli kasrni 10 ga ko’paytirish bilan 0,1 ga bo’lish bitta amaldir. 
Masalan; 273,905:100=2,73905; 273,905
 
Sonni 0,5 ga ko’paytirish unig yarimini topish, 0,25 ga ko’paytirish uning 
choragini topish, 0,125 ga ko’paytirish esa nimchoragini topish demakdir.