O`zbekiston Respublikasi Xalq Ta’limi Vazirligi

2-MAVZU: IJTIMOIY MYe'YOR VA IJTIMOIY OQISH 
Ryeja 
1. “Ijtimoiy mye'yor” tushunchasi
2. Psixologiyada mye'yorlar
3. Ijtimoiy mye'yor turlari va uning ishlash myexanizmlari 
4. Ijtimoiy og’ish 
“Ijtimoiy mye'yor” tushunchasi
 
Mye'yorlar tushunchasi har qanday dyeviatsiyaning boshlanishi hisoblanadi.
Og`ishgan xulq o`z ta'rifi bo`yicha ijtimoiy mye'yorlardan og`ishgan xulq
bo`larkan, ijtimoiy mye'yorlar maxsus ko`rib chiqishga munosib.
Har qanday tizim mavjud bo`lishining asosiy shartlaridan biri uning
qandaydir muvozanat qolatini saqlab turishga layoqatidir.
Insoniyat tarixi tartibsizlik shubhasiz parchalanishga olib kyelishiga
ishonchli misollar kyeltiradi va aksincha tartiblilik va kyelishuvga intilish jamiyat
va umuman qayotning mavjud bo`lishi uchun kafolat bo`lishi mumkin. Mye'yorlar
jamiyat tizimini qochib bo`lmaydigan o`zgarishlar sharoitida qayotga layoqatli
muvozanat qolatini tutib turuvchi myexanizmi hisoblanadi. Jamiyatda bir vaqtning
o`zida turlicha– ilmiydan tortib jinoiygacha mye'yoriy submadaniyat mavjud.
Umuman olganda mye'yor tushunchasi yetarlicha munozarali hisoblanadi.
Lotin tilidan tarjima qilganda “mye'yor” – qoida, namuna, ...... Tabiiy va gumanitar
fanlarda mye'yor tizimni saqlash va o`zgartirish uchun yo`l qo`yilgan o`lchov,
chyegara sifatida tushuniladi. Ijtimoiy mye'yorlar mavjud mye'yorlar turining
biridir (tyexnik, biologik, estyetik, tibbiy va boshqalar bilan bir qatorda). Ijtimoiy
mye'yor – ijtimoiy jamiyat (guruh, tashkilot, sinf, jamiyat) o`z a'zolariga

munosabatlar va faoliyatni boshqarish maqsadida bayon etgan umid va talablar

yiqindisi [1, 29-b.].
Ijtimoiy mye'yor aniq bir jamiyatda odamlar, shuningdyek, ijtimoiy guruhlar
va tashkilotlarning yo`l qo`yilgan yoki majburiy axloqida tarixan vujudga kyelgan
oraliqni mustaqkamlaydi. Tabiiy-ilmiydan farqli ravishda ijtimoiy mye'yor
rivojlanishning xolis qonunlariga muvofiq kyelishi va muvofiq kyelmasligi
mumkin. Oxirgi qolatda mye'yorning o`zi (masalan, totalitar jamiyat qonunlari)
anomal va undan og’ish mye'yoriydir. Buning oqibatida ijtimoiy og’ishlar nafaqat
salbiy, tizimning ishlashini buzuvchi, balki uning istiqbolli rivojlanishini
raqbatlantiruvchi, ijobiy bo`lishi mumkin, masalan, ilmiy va badiiy ijod.
Ijtimoiy mye'yorlar ko`rinishi o`zining barcha ko`p obrazlilikda quyidagi
asosiy xususiyatlarga ega: ob'yektivlik, tarixiylik, univyersallik, sxyematiklik,
qat'iylik. Ushbu xususiyatlar anglatadiki, mye'yor tarixan ishlab chiqilgan,
umumlashtirilgan ijtimoiy amr bilan barcha odamlar tomonidan va har qanday
vaziyatda bajarilishi uchun majburiy hisoblanadi.
Ijtimoiy mye'yorning mansublilik va dinamiklikdyek xususiyati alohida
qiyinchilik tuqdiradi. Tarix o`sha birgina ko`rinish uchun turlicha madaniy ......
misollariga boy. Axir insonning modada birmuncha aniq ifodalangan tashqi
qiyofasiga bo`lgan talablar ko`z o`ngimizda o`zgarmoqda. Boshqa yorqin misol –
qator davlatlarda ayol axloqining jins rolidagi radikal o`zgarishlar. Jinsiy axloqqa
ustanovka ham darrov qarama-qarshi tomonga o`zgaradi. Masalan, yevropa
mamlakatlarining tarixida biz quyidagi myetamorfozni kuzatishimiz mumkin:
qadimgi dunyoning poligamiya va orgazstik madaniyatidan – Yangi davrning
zolim qarshiliklari orqali – oxirgi o`n yillikning jinsiy inqilobiga, jinsiy
munosabatlarda to`liq ozodlik va gomosyeksual nikoqlarning qonuniylashgunicha.
Ijtimoiy mye'yorlarning sanab o`tilgan xususiyatlari ko`pincha individual
ongda salbiy tuyqular – oddiy tushunmovchilikdan ochiq e'tirozgacha tuqdirishi
mumkin. Shaxs manfaatlari va mye'yorning ryepryessiv tabiati o`rtasidagi nizo
odamparvarlik jarayonlari bilan birmuncha tyekislanadi. Zamonaviy rivojlangan
davlatlarda jamiyatning qonunga rioya qilishdagi kuchlanish Tyendyentsiyasi
individuallik ko`rinishida ayon bo`ladi.
Umuman olganda tyegishlilik va ichki qarama-qarshilikka qaramay ijtimoiy
mye'yorlar har qanday jamiyat qayotida byebaho boshqaruvchi rolni o`ynaydilar.
Ular ushbu jamiyat uchun ayni vaqtda istalgan mye'yoriy-ma'qullangan harakatlar
maydonini yaratadilar, bu bilan shaxsni uning axloqiga qaratadilar. Ular jamiyat
tomonidan nazorat vazifasini bajaradilar, namuna bo`lib xizmat qiladilar, axborot
byeradilar, axloqni baholashga imkon byeradilar, uni oldindan aytib byeradi.
Odamlar ularga qanday munosabatda bo`lmasinlar mye'yorlar mavjud va uzluksiz
harakatlanadi.