O‘zbekiston respublikasioliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Akkreditivning boshqa turlari – tovon akkreditiv, revolver akkreditiv

va rezerv akkreditiv
Xalqaro tijorat bitimlarda ko‘pincha chaqirib olinmaydigan akkreditivlar ishlatiladi. Akkreditivlar chaqirib olinadigan ham bo‘lishi mumkin, ular to‘lovchilar oldin bekor qilmagan bo‘lsagina benefistigarga to‘lovni olish huquqini beradi. Akkreditivlar taqdim etish ( talab etish) bo‘yicha shoshilinch bo‘lishi yoxud ma’lum vaqt o‘tgach shoshilinch bo‘lishi mumkin (masalan, hujjatlarni taqdim etilganidan keyin olti oy o‘tgach). Bosh akkreditiv benetsifarning huquqilarni kimgadir o‘tkazish huquqini cheklamaydi, maxsus akkreditiv esa cheklab qo‘yadi. Akkreditivdagi mablag‘ kamayib borsa, benefitsiar akkreditivning jami miqdoriga tratta qo‘shib bersa yoki uning amal qilish muddati tugasa, u mahkamlangan deb nomlanadi.
Tovar brokerlarida quyidagi muammo yuzaga keladi, ular bir tovar yuzasidan ikkita kelishuv tuzishadi. Bir kelishuv bo‘yicha ular tovarni xaridorga sotishadi, ikkinchisi bo‘yicha shu tovarni tovar yetkazib beruvchidan sotib olishadi. Agar ikkila holda ham tovarga to‘lash akkreditivlardan amalga oshirilsa, unda broker birinchi bitimda akkreditiv bo‘yicha benetsifar (sotuvchi), ikkinchi bitimda to‘lovchi (xaridor) bo‘ladi. Agar har bir akkreditiv bo‘yicha bir xil hujjatlar talab etilsa, broker o‘zining huquqlarini, bankka akkreditiv bergan birinchi akkreditivga o‘tkazishi mumkin. Bunday harakatlarga turtki bo‘lib, akkreditivlarda ma’lum vaqtdan keyin shoshilinch bo‘ladigan trattalar ishlathilishi mumkin (masalan, taqdim etilganidan keyin 30 kun o‘tgach). Bu tovon akkreditivning shartidir – u xaridor krediti yordamida yuk yetkazib beruvchidan tovarni sotib olish imkoniyatini beradi. Bunday shartlarni duos akkreditiv olishda bajarish osonroqdir. Biroq maxsus akkreditivlarni ishlatish ham mumkin, ular banklarga ularni taminlash uchun mablag‘ ajratishadi.
“Bitirib” topshiriladigan shartnomalar soni tez o‘sib borayotgani revolver akkreditivlardan foydalanishni kengaytirib yubordi (masalan, metallurgiya yoki stement zavodini buyurtmachi kelib shunday kalit solib, ishni boshlab yuborishi mumkin bo‘lgan darajada ). Chunki bu akkreditivlarda to‘lovlarni o‘tkazilishining birinchi bosqichlari tugashi bilan olish hamda keyingi bosqichlarni boshlash mumkindir. Odatda sof (boshqa hech qanday hujjat talab etmaydigan) va taqdim
etilganidan keyin shoshilinch bo‘lgan revolver akkreditivlar maxkamlangan akkreditivlar kabi o‘sha huquqiy meyorlarga bo‘ysunadi va amal qiladi. Ammo tafovutlar ham mavjud:

1. 
   import qiluvchi aksariyat hollarda akkreditiv vositasida tayyor mashulot uchun emas, balki import qilinayotgan (qurilish) xizmatlar va xomashyo uchun to‘lovni amalga oshiradi,
   
2. 
   import qiluvchi (to‘lovchi) benetsifarga (xorijiy qurilish kompaniyasiga) akkreditivdan to‘lovni amalga oshirganidan keyin xar gal akkreditiv miqdorini benetsifar bilan kelishilgan midorgacha (akkreditiv bergan bankka to‘lov tarzida) to‘ldirib qo‘yyadi. Revolver akkreditivlar hujjatlashtirilgan bo‘lishi mumkin (turilish bosqichlari tugaganligi haqida hujjat taqdim etilishini talab etishi mumkin), Biroq, bunday orqali hujjatlarni olishdagi mamuriy to‘siqlar aksariyat pudratchilarni boshqa norasmiyro usullarni qidirishga majbur etadi. Bu esa, o‘z navbatida, to‘lovchining pudratchiga ishonch bilan qarashini talab etadi, yani to‘lovchi serigining, belgilangan muddat kelmaguncha, akkreditivdan pul olmasligiga ishonchi komil bo‘lishi kerak. Natijada, revolver akkreditivlardan to‘lovlarning eng katta miqdori turilish shartnomasi umumiy bahosining katta bo‘lmagan ulushini tashkil etadi.
   

Odatda, uchinchi dunyo mamlakatlarining hukumatlari “bitirib” topshiraladigan loyixalarni amalga oshiruvchi xorijiy firmalardan ishlarni puxta va shartnomaga muvofiq amalga oshirishlari bo‘yicha moliyaviy kafolat talab etadilar. Yetarli kafolat sifatida bank obligastiyalari xizmat qilishi mumkin, ular, agar shartnoma shartlari bajarilmasa, to‘lovlar amalga oshirilishini kafolatlaydi, hamma AS banklariga bunday obligastiya berish tayilangan. Biroq, ular muqobil yo‘l topishdi – rezerv akkreditiv (stenbay). Uning shartlariga ko‘ra, pudratchi (to‘lovchi) bank (akkreditiv beruvchi) bilan shartnoma tuzadi, unga asosan, pudratchi uchinchi dunyo mamlakati hukumati foydasiga chaqirib olinmaydigan akkreditiv ochadi, unda to‘lov ma’lum hujjatlar yoki, sof akkreditivda bo‘lganidek, benetsifarning oddiy talabi bo‘yicha amalga oshiriladi.
Akkreditiv, tovarning faktura bahosi hamda kredit, tovar sifatini oshirish uchun bonifikastiya evaziga foiz va boshqalar qo‘shilgan mablag‘ miqdoriga ochiladi.

9.