O’zbekiston tabiatini shakllantiruvchi omillar. O’zbekiston hududining orografik tuzilishi

Qizilqum-Amudaryo, Sirdaryo hamda Zarafshon daryolarining quyi va o’rta 
oqimlari orasida joylashgan. Shimolda u Orol dengizi qirg`oqlariga borib taqaladi. 
Uning g`arbiy kichik qismi O’zbekistonga qaraydi. 
Qizilqumdagi asosiy relyef shakllari pasttekislik, yassi va past tog`lardan, turli 
xil qum relyefi shakllari va botiqlardan iborat. Cho’lning o’rtacha balandligi 200-300 

---

41 
m, yassi va past tog`larning mutlaq balandligi 400-900 metrni tashkil etadi. 
Qizilqumning eng baland yeri 922 metr. Tomditog`dagi Oqtog` cho’qqisi 922 m 
bo’lsa, eng past yeri tubi dengiz sathidan 12 m pastda joylashgan Mingbuloq
botig`idir. 
Yassi tog`lar Qizilqumning shimoli-g`arbiy qismida (Sulton Uvays), markazida 
va janubi-g`arbida joylashgan. Ular gerstin tog` burmalanishi bosqichida ko’tarilgan 
va mezozoy erasidan boshlab hozirgi paytgacha nurash ta’sirida yemirilib, yassi, past 
tog`larga aylanib qolgan. Ularning yonbag`irlarida jarlar ko’p uchraydi, etaklarini 
prolyuvial tekisliklar egallagan, tog`larning orasida turli kattalikdagi botiqlar mavjud. 
Mingbuloq, Oyoqog`itma, Qoraqota, Ko’lquduq, Oqjetpas, Dovudboy Qizilqumdagi 
yirik botiqlardir. Botiqlar ham Qizilqumda keng tarqalgan relyef shakllari 
hisoblanadi. Qizilqumda qum relefi shakllari asosan, qator qum tepalardan, qisman 
barxan va qum do’nglaridan iborat. Qator qum tepalar eng ko’p tarqalgan relyef 
shakli hisoblanib, ular meridian yo’nalishida cho’zilgan. Qumlar ko’p joylarda 
o’simliklar bilan mustahkamlangan. Barxanlar cho’lning inson xo’jalik faoliyati 
ta’siri ko’proq bo’lgan joylarida, xususan Amudaryo yaqinlarida uchraydi. Gilli 
allyuvial tekisliklar quruq o’zanlar atrofida, ayniqsa Quvondaryo, Jonidaryo atrofida 
katta maydonlarni egallaydi. Bunday gilli, qumoq yerlar orasida taqirlar ham mavjud. 
Taqirlar Qizilqumning janubida, do’ng va qator qum tepalari orasidagi pastliklarda 
tarqalgan.