O‘zbekiston tarixi

Xulosa qyilib atganda, maorif va madani haotda ham chorizmning mustamlakachyilik 
siosati aqqol namoon bo’ldi. O’lkaning madani-ma’rifi haotini cheklab, o’z manfaatlariga 
bo’sunduruvchi o’l tutdi. Chorizm buuk davlatchyilik g’oalarini Turkistonga zo’rlik byilan 
jori etdi, milli madaniat va ma’navi qadriatlarni toptadi. To’g’ri, Rossia imperiasi Turkistonda 
kommunikatsia va ishlab chiqarish tarmoqlarini rivojlantirish, milli kadrlarni taorlash, 
ma’rifatchyilik va aholini jahon madaniatidan bahramand qyilish kabi ijobi tadbirlarni ko’rdi. 
Biroq mustamlakachyilik siosati va amalioti o’lkaning iqtisodi, ma’navi-madani taraqqiotiga 
jiddi salbi ta’sir ko’rsatdi. «Bu salbi oqibat tashqaridan olib kiryilgan sivyilizatsia 
natijalaridan ko’ra bir necha barovar ortiq edi».
1
 
3. Chorizm mustamlakachyilik zulmiga qarshi milli ozodlik harakati 
Chor Rossiasining Turkistonda jori etgan ma’muri- boshqaruvi tizimi xalqning boshiga 
solingan siosi sirtmoq bo’ldi. Bosqinchyilar avvalo, Turkiston boliklarini talon-taroj qyildi, 
so’ngra o’lkani xom asho bazasiga alantirib iqtisodiotni o’z manfaatlari o’lida jyilovlab oldi. 
Og’ir soliqlar, g’ariqonuni majburiatlar aholini tobora qashshoqlashtirib bordi. 
1
Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiot kafolatlari. 
–T.: O’zbekiston, 1997, 55-bet. 

---

Mustamlakachyilar mahalli aholining milli qadriatlari, urf-odatlarini ooq osti qyilardi, ma’navi 
zug’um kuchaib borardi.
Rossia Turkistonni o’z mustamlakasiga alantirgach, uning siosi, iqtisodi, ma’navi-madani 
zulmi kuchaib bordi. Chorizmning mustamlakachyilik zulmiga qarshi xalqning norozyiligi, 
nafrati oshib bordi, qo’zg’olon ko’tarishiga sabab bo’ldi. Qo’zg’olonlarning harakatlantiruvchi 
kuchi dehqonlar, shahar hunarmand-kosiblari, kambag’allar bo’ldi. Bu harakatlarda vatanparvar 
ruhonyilar, milli g’ururini o’qotmagan bo zamindorlar ham ishtirok etdyilar.
1879 - yilda 600 ga aqin g’alaonchi Farg’ona vyiloat boshqarmasi binosini qurshab olib, 
harbi gubernatordan Marg’yilon tumanidan olinaotgan soliqlarni kamatirishni talab qyiladi. 
G’alaonchyilar avzoidan cho’chigan, vaziatning jiddyiligini anglagan vyiloat harbi gubernatori 
bo’lajak katta janjalning oldini olish maqsadida xalqqa on bosib, ularning talablarini o’rganib 
chiqishga va’da beradi va g’ariqonuni soliq ig’uvchyilarni aniqlab, ularni ishdan chetlashtirishga 
majbur bo’ladi.
1880-1883 - yillarda mustamlakachyilik zulmiga qarshi qator chiqishlar bo’lib o’tdi. 
Xo’jand, O’ratepa, Namangan, O’sh va Chustda ko’taryilgan qo’zg’olonlar bunga misol bo’la 
oladi. Manbalarda 1885-1892 - yillarda Farg’ona vyiloatida xalqning 205 marta siosi chiqishlari, 
harakatlari ko’taryilgani qad etyilgan.
Farg’onadagi vaziatdan cho’chigan vyiloat harbi-gubernatori Vrevski aholidan ko’z-
quloq bo’lib turish uchun Markazi hukumatga maxfi siosi politsia xizmatini tashkyil etish 
taklifini yilgari suradi. U Farg’ona vyiloatining har bir tumanida maxfi ag’oqchyilar tarmog’ini 
vujudga keltirish uchun o’z ixtioridagi mablag’dan fodalandi. O’lkaning oli harbi-siosi doiralari 
tobora kuchaib boraotgan norozyilik to’lqinini pasatirish uchun ta’sirchan vosita izla boshladi. 
Qurolli kuchlar va politsia xizmatini kuchatirish tadbirlari uchun bir - yilda 5,5 mln. so’m 
sarflanardi. Holbuki, undan ham muhim hisoblangan temir o’l uchun bor o’g’i 190 000 so’m 
ajratyilganini hisobga olsak, chor hukumatining xalq harakatidan naqadar xavotirga tushgani 
aniq bo’ladi
1
.