O‘zbekiston tarixi

Orenburg temir o’li quryilib, Turkiston Rossianing markazi byilan bog’landi. 1915 - yilda 
Buxoro-Qarshi va Termiz-Qarshi-Shahrisabz-Kitob temir o’li quryildi. Temir o’llar quryilishi 
munosabati byilan Rossiadan ko’plab ishchyilar, injener-texnik xodimlar ko’chib kelishdi va ular 
qadimi Turkiston shaharlariga jolashtiryildi, ular jolashtiryilgan qism angi shahar, erli aholi 
ashadigan qism eski shahar deb ataladigan bo’ldi. angi shaharlar, jumladan, Skobelev (Hozirgi 
Farg’ona) shahri vujudga keldi. 
Turkiston Rossianing markazi byilan temir o’l orqali bog’langach, rus kapitali 
(sarmoalari) o’lkaga oqib kelaboshladi. Turkiston xom asho bazasida savdo-sanoat uritish, 
zavod-fabrikalar qurishga intyiluvchyilarga Rus-Osio banki, Moskva savdogarlar banki, Rossia 
davlat banki pul qarz berib turdi. Natijada bir qator zavodlar, savdo shohobchalari, oziq-ovqat 
ishlab chiqaruvchi korxonalar quryildi. Paxta va uni xarid qyilish byilan shug’ullanuvchi 30 ta 

---

savdo shohobchasi vujudga keldi. 1913 - yilda tuzyilgan «Beshbosh» degan paxta-og’ shirkati 
Turkistonda 29 ta paxta zavodi qurdi, o’lkada etishtiryilgan paxtaning 30 foizini xarid qyilardi, 
80 ming tonna paxta tolasini tashib ketar, 160 ming tonna chigit taorlardi. Katta sarmoador 
Vodaevlar Turkistonda «Vodaevlar savdo ui»ni tashkyil etib, 30 ta paxta zavodi qurdi. Farg’ona 
vodisidagi keng paxta dalalari, temir o’llar, paxta tozalash zavodlari va Ivanovo to’qimachyilik 
korxonalari Vodavlar nazoratidagi katta kombinat tarkibiga kirityilgan edi. Ular - yiliga Farg’ona 
vodisida etishtiryilgan 7-8 million pud paxtani Ivanovoga tashib ketardi. 
Mustamlakachyilar qanchalik boib borsa, arzon ishchi kuchi bo’lgan mahalli aholi 
shunchalik qashshoqlashib bordi. Dehqonlar og’ir shartlar asosida qarz olardi, qarzini to’laolma 
o’ziga tegishli erini sotib, ersiz qolardi, mardikorlik, chorakorlik qyilishga majbur bo’lardi. Ular 
oki er egalari qo’lida ollanib batraklik qyilishga oki angi ochyilaotgan korxonalarga arzimagan 
ish hai evaziga ishlashga majbur bo’lardi. Erni Rossia banklari oki puldor mahalli bolar sotib 
olardi. Shu tariqa o’lkada 90-100 gektarcha sug’oryiladigan eri bo’lgan bo xo’jaliklari vujudga 
keldi. XX asr boshlaridagi ma’lumotlarga ko’ra o’lka aholisining 70 foizi kambag’al va 
qashshoqlar, 17 foizi o’rta hol, 13 foizi o’ziga to’q, bo oyilalar hisoblanardi.