O‘zbekiston tarixi

Transport va aloqa Respublikamizda transport va aloqa vositalarining to’xtovsiz va samarali 
ishlashini ta’minlashga e’tibor beryildi. 1943 - yil 25 anvarda «Toshkent temir o’li ishi 
to’g’risida» maxsus qaror qabul qyilindi. Temir o’l harbi holatga o’tkazyildi, unda ishlovchyilar 
safarbar etyilgan deb hisoblandi, harbi xizmatchyilar kabi qattiq intizomga rioa etish majbur 
qyilib quyildi. 
1941-1945 - yillarda temir o’llar 2 barobar uzadi. Toshkent-Angrenugol, Bosun-Otquloq-
Turangli, Toshkent tovar stantsiasi temir o’llari quryilib ishga tushiryildi. Respublika 
avtotransportida tashyilgan uklar hajmi 1945 - yilda 1940 - yilga nisbatan 2,5 barabar o’sdi va 
2116 ming km tonnadan 5139 ming km tonnaga etdi. 
Aloqa, telefon, telegraf xodimlari ham urush talablariga moslashib ishladyilar. Aloqa 
xodimlari O’zbekistonni Markaz byilan, Respublika rahbariatini vyiloat, shahar, tumanlar, uzlab 
sanoat korxonalari byilan aloqasini o’lga qo’dyilar. Toshkent-Samarqand-Ashxabad, Toshkent-
Samarqand-Boku, Toshkent-Samarqand-Krasnovodsk Toshkent-Samarqand-Buxoro telefon 
aloqa o’llari quryildi. 1943 - yilda qurib ishga tushiryilgan 500 kyilometrlik telefon o’li 
Respublika potaxtini Xorazm vyiloati va Qoraqalpog’iston byilan bog’ladi. 
irik korxonalarning o’zlarida ham 50-100 o’rinli telefon stantsialari quryildi. Natijada 
xo’jaliklarga rahbarlik qyilish, ularga o’z vaqtida ko’maklashish ishlari axshyilandi.
Qishloq xo’jaligi Urush respublika qishloq xo’jalik xodimlarini qattiq sinovdan o’tkazdi. Ular 
oldida sanoatni xomasho byilan, aholini oziq-ovqat, kiim-kechak byilan uzluksiz ta’minlashdek 
ulkan, murakkab vazifa turar edi. Vaziatning murakkabligi shundan iborat ediki, birinchidan, 
respublika qishloq xo’jaligi asosan paxta etishtirishga o’naltiryilgan bo’lib, oziq-ovqat 
mahsulotlari ittifoq fondidan keltiryilar edi. Urush boshlangach, oziq-ovqat keltirish to’xtadi, 
aholini boqish uchun ichki imkoniatlarni topish zarur bo’lib qoldi. Ikkinchidan, ko’chiryilib 
keltiryilgan aholi hisobiga shaharlar aholisining ko’paishi oziq-ovqatga bo’lgan talabni anada 
oshirdi. Uchinchidan, kuch-quvvatga to’lgan dehqonlar frontga va harbi sanoatda ishlashga 
safarbar etyilgan, dehqonchyilikning mashaqatli ishlari keksalar, aollar, o’smirlar zimmasiga 
tushgan edi. To’rtinchidan, MTS va sovxozlarga G’arbdan angi traktorlar, qishloq xo’jalik
mashinalari va ularga ehtiot qismlar keltirish to’xtab qoldi. Bugina emas, xo’jaliklardagi 
traktorlar, otlarning bir qismi Qizyil Armia ehtiojlari uchun frontga olib ketyildi. 

---

Urush - yillarida respublika dehqonchyiligining tarkibi tuzyilishi keskin o’zgardi. 
Paxtachyilikni asosi tarmoq sifatida saqlab qolgan holda, don, qand lablagi, kanop, pyilla, 
sabzavot-poliz mahsulotlari etishtirishni ko’patirish tadbirlari ko’ryildi. Birinchi navbatda ekin 
ekyiladigan madonlarni kengatirish, irrigatsia quvvatlarini oshirish tadbirlari ko’ryildi. 
O’zKP(b) MQning birinchi kotibi Usmon usupov 1941 - yil dekabrda bo’lgan MQning V 
Plenumida O’zbekistonda g’alla masalasini hal qyilish, o’zimizni-o’zimiz un-non byilan 
ta’minlashimiz kerak, degan vazifani yilgari surdi. Don ekyiladigan, sug’oryiladigan er 
madonlari kengatiryildi. Zarang erlar, qo’riqlar, lalmikor erlardan ham fodalanyildi. 1942 - yilda 
1408,1 ming gektar, 1943 - yilda 2090,2 ming gektar erga g’alla va dukkakli ekinlar ekyildi. 
Natijada don mahsulotlarini etishtirish ko’paib, 1941 - yilgi 4,8 mln. ts. o’rniga 1943 - yilda 5,3 
mln. ts. don olindi. 
Qishloq xo’jaligida O’zbekiston uchun angi tarmoq - qand lavlagi etishtirish o’lga 
qo’yildi. Samarqand, Farg’ona, Toshkent, Qashqadaro vyiloatlari lavlagi etishtirish bo’icha 
ixtisoslashtiryilib, 1942 - yildaoq 65 ming gektarga, keingi - yillarda 70 ming gektardan ortiqroq 
hosyildor erlarga qand lavlagi ekyildi. Respublika bo’icha 1944 - yilda davlatga 1 mln. 373 ming 
ts., 1945 - yilda esa 1 mln. 646 ming ts. qand lavlagi topshiryildi. Qand lavlagini qata ishlash, 
shakar-qand ishlab chiqarish uchun Zirabuloq, Krasnogvardesk, Qo’qon, angio’l qand zavodlari 
quryildi. Urush - yillarida O’zbekiston butun Ittifoqda ishlab chiqaryilgan qandning to’rtdan bir 
qismini berdi. Respublikamiz qishloq xo’jaligi xodimlari urush - yillarida davlatga 4 mln. 806 
ming tonna paxta xomashosi, 1282 ming tonna don, 54,1 ming tonna pyilla, 482 ming tonna 
kartoshka va sabzavot, 57,5 ming tonna meva va uzum, 36 ming tonna quruq meva, 159 ming 
tonna go’sht, 22,3 ming tonna jun etkazib berdyilar. 
Urush - yillarida ishchi va dehqonlar o’rtasida o’zaro hamkorlik, ordam anada 
mustahkamlandi. Ular mustahkam jipslashib frontni moddi jihatdan ta’minlash orqali dushman 
ustidan qozonyilgan g’alabaga salmoqli hissa qo’shdyilar. O’zbekiston xo’jalik xodimlari urush - 
yillarida dushmandan ozod etyilgan vyiloat, shahar, tuman, xo’jaliklarini qata tiklashga ham 
ko’maklashdyilar. Rossia g’arbi vyiloatlari, Ukraina, Belorussiada ko’plab korxonalar, temir 
o’llar, kolxoz va sovxozlarni tiklashga moddi jihatdan ham, mutaxasislarni safarbar etish o’li 
byilan ham ordam beryildi.