O'zbekiston tarixi

' SSSR XK Qoshidagi Maxsus Davlat siyosiy Boshqarmasining 0‘rta Osiyo 
(Toshkent)dagi vakolati vakilligi arxivi, Р-33391-ish, 3-jild, 1-varaq.
297

---

yo„lida juda ham og„ir bir paytda katta jasorat ko„rsatdilar, tarixda o„chmas 
iz qoldirdilar. Jadidchilar, shaxsan «Milliy istiqlol» tashkilotining asoschisi 
Munavvar qori bosqinchi Sho„ro tuzumining halokati muqarrarligini 
ilgaridan ko„ra olgan edi. 
Munavvar qorining quyidagi so„zlari bu fikming yaqqol isbotidir: 
«Bizlar... sho„ro hokimiyatining Ovro„po buijuaziyasi bilan to„qnashuvida 
muqarrar ravishda halokatga uchrashini nazarda tutdik. Bizlar uning yo„q 
qilinishiga ishondik va bunga tayyorgarlik ko„rishga, sho„ro hokimiyati 
halokati yuz berganda hokimiyatni qoiga olishga tayyor turishga qaror 
qildik... Shu yerda, menimcha, Ubaydulla Xo„jayev (Ubaydullaxo„ja 
Asadullaxo„jayev) bayonotini misol tariqasida keltirish ortiqchalik qilmaydi. 
U sho„ro hokimiyati o„zining birinchi o„n yilligiga bormasdanoq, albatta 
Ovrupo burjuaziyasi bilan to„qnashuvda halok boiadi, agar birinchi o„n 
yillikda u harbiy to„qnashuvga duchor boimasa, ahvol ancha qiyinlashadi, 
deb aytgan edi»
1
. 
Shu 
boisdan 
ham 
jadidlar 
istiqlolchilik 
harakatini 
yagona 
qo„mondonlikka bo„ysundirishga va unga g„oyaviy - tashkiliy rahbarlik 
qilishni o„z qoilariga olishga harakat qildilar. Ana shu maqsadda ulaming 
ba‟zi birlari to„g„ridan-to„g„ri qo„rboshi boiib, dushmanga qarshi jang qilgan 
boisalar, boshqalari esa qo„rboshilar qarorgohi va hukumatlarida 
maslahatchi va g„oyaviy rahbarlik vazifasini bajardilar. Jadidlar qo„rboshilar 
o„rtasidagi o„zaro ixtiloflami bartaraf qilishga katta kuch sarfladilar. 
Istiqlolchilik harakatining yashirin tashkilotlari: «Ittihodi taraqqiy», 
«Ittihodi milliy» va «Milliy istiqlol»ning yirik namoyon- dalari Munavvar 
qori, Usmonxoji To„xtaxo„jayev, Isroiljon Ibragimov, Obid Saidov, 
Tangriqul Maqsudov, Zaynutdin qori Nasrit- dinov, Abdullahoji G„ofurov 
va boshqalar bevosita qo„rboshilar- ning qarorgohlarida siyosiy rahbar, 
maslahatchi va aloqa bogiovchi boiib xizmat qildilar. 
«Milliy istiqlol» tashkiloti qarori bilan Rahmonqul qo„rboshi 
qarorgohiga borgan Usmonxoji To„xtaxo„jayev, u yerdan turib 
Sadritdinxonning so„zlari bilan Toshkentda ish boshlagan kompartiya 
qumltoyiga ultimatum yozib, Farg„onaga muxtoriyat berilishini talab etgan 
edi. 
1931-yil 25-aprelda SSSR Ministrlar Soveti qoshida maxsus