O'zbekiston tarixi
Download 6.43 Mb. Pdf ko'rish
|
a Sagdullayev uzb tarix
|
A’zamxo‘jayev S. Turkiston birligi uchun. Т., «Fan», 1995, 22-23-bet.
23 g„ashini keltirgan edi. «Dashnaksutyun» va «Gichak» armanlaming milliy burjua partiyasi bo„lib, Buyuk Armaniston uchun kurashni o„z oldiga bosh maqsad qilib qo„ygan. «Dashnaksutyun» 1890-yilda Tiflisida tashkil topgan. 1892-yilda bu partiyaning birinchi qurultoyi bo„ldi, unda Nizom va Dastur qabul qildi. Partiya «Darkash» («Bayroq») nomi bilan gazeta ta‟sis etdi. «Dashnaksutyun»ning asosiy kurash uslubi terror bo„lgan. O l z maqsadiga yetishish yo„lida bu partiya barcha turkiylami va so„ngra musulmonlami ham asosiy raqib deb bilgan va o„z farzandlariga turkiylami oidirish va qirg„in qilishni vasiyat qilib qoldirgan. Ana shu dastur va kurash uslubi asosida dashnoqlar Turkiya mamlakati hududida bir necha bor qo„pomvchilik chiqishlari uyushtirganlar. Bu o„z navbatida Turkiya davlatining ham armanlarga qarshi dahshatli qirg„inlar uyushtirishiga sabab boigan. Bunday qirg„inlar 1895-1909 va eng kattasi 1915-yilda sodir bo„lgan. «Dashnaksutyun» partiyasinnig a‟zolari qo„pomvchilik chiqish- larini Kavkazorti jumhuriyatlarida, awalo ozar yurtida ham amalga oshirganlar. O l z navbatida Ozarlar ham aks sado sifatida dashnoqlarga qarshi harakatlar qilishga majbur bo„lganlar. Armanlar ana shu qirg„inlar davrida dunyoning turli mam- lakatlariga qochib tarqalib ketganlar. Ulaming kattagina qismi Turkiston o„lkasining Toshkent, Qo„qon, Andijon, Samarqand, Marv, Ashxobod kabi shaharlaridan c„zlariga boshpana topganlar. «Saltanat»gumashtalario„zlariningqoravajirkanchmustamlakachilik siyosatlarida armanlar bilan turkiylar va barcha musulmonlar o„rtasida paydo boigan dushmanlikdan ustalik bilan foydalanganlar. 1917- yil fevral buijua- demokratik inqilobi va undan keyingi oylarda ham yuqorida ta‟kidlangani singari, Turkistonda Kommunistik bolsheviklar partiyasi hali tuzuk-quruq shakllanmagan, hatto o„zlarining kichik- kichik guruh va yacheykalariga ham, sotsial-demokratik tashkilotlar ishchi-dehqon va askar sovetlarida hech qanday o„ringa ham, ta‟sirga ham ega emas edilar. 0„lkada bolsheviklaming faoliyati 1917-yil aprelda V.I.Leninning «Hozirgi inqilobda proletariatning vazifalari» tezislari tashviqotidan so„ng jonlandi. «Aprel tezislari» nomi bilan tarixda maium bo„lgan bu hujjatda «xalqlar dohiysi» jamiyat taraqqiyoti qonunlariga mutlaqo qarama-qarshi va zid o„laroq buijua-demokratik inqiiobni sotsialistik inqilobga o„stirib chiqarishni vazifa qilib qo„ydi, muvaqqat hukumatga ishonmaslik va uni qo„llab- quwaatlamaslikka chaqirdi. Leninning «Aprel tezislari»ni «Rossiya 24 tarixi» («Istoriya Rossii») kitobining mualliflari M.Geller, A.Nekrich «...bir vaqtning o„zida aniq va hayoliy dastur edi» 1 , deb hisoblaydilar. Chunki, Rossiyada g„alaba qozongan fevral buijua-demokratik inqilobi jamiyat taraqqiyotining ob‟ektiv rivojlanishi qonuniyatiga javob berar edi, sotsialistik inqilob uchun esa Rossiyada hech qanday - na ob‟ektiv, na sub‟ektiv sharoitlar yetilmagan edi. V.I.Leninning «Aprel tezislari» marksizm nazariyasini ham inkor etardi. Tarix fanlari doktori, professor V.Sogrin «Vinovat li marksizm?» («Marksizm aybdormi?») maqolasida juda to„g„ri fikr yuritadi. K.Marks tovar- bozor munosabatlari ob‟ektiv sur‟atda o„z imkoniyatlarini yo'qotgan taqdirdagina kommunizm kapitalizm о„mini egallay oladi va ular tabiiy sur‟atda halokatga uchraydilar, deb xulosa chiqargan edi. U kapitalizm rivojlanmagan va kam taraqqiy etgan bir mamlakatda sotsialistik inqilob g„alaba qozonadi, deb xulosa qilmagan edi 2 . Demak, V.I.Leninning sotsialistik inqilob, bir necha, hatto alohida olingan bir kapitalistik mamlakatda ham g„alaba qozonishi mumkin, degan xulosasi tarixiy taraqqiyot qonuniyatlariga nisbatan zo„rlikni bildirar edi. Sotsialistik inqilobda mabodo ishchilar sinfi rahbar, gegemon va asosiy kuch boiadigan boisa, proletariat diktaturasining moddiy asosini hozirgi zamon industriyasini tashkil etadigan bo„lsa, 1917-yildagi Rossiyadek «Yarim yowoyi», iqtisodiy jihatdan qoloq va kam taraqqiy etgan «Mujiklar mamlakati»da qanday qilib sotsialistik inqilob qonuniy g„alaba qozonishi mumkin? Chunki 1913- yilgi ma‟lumotlarga qaraganda, Rossiya jami 159 million 153 ming aholining faqat 3 million 900 ming nafari, ya‟ni 2 foizga yaqini sanoat korxonalari ishchilari bo„lganlar, xolos. Bu ob‟ektiv holat V.I.Leninni kam qiziqtirardi, u fanatlar singari davr-sharoit va qonuniyat bilan hisoblashmasdan faqat hokimiyatni qoiga kiritishga intilar edi. Leninning 1905-yilda Rossiyada bir necha hafta boiganligini hisobga olmaganda, u 1890-yildan beri mamlakatda bo„lmagan, bu yerdagi vaziyatni o„z ko„zi bilan ko„rmagan va uni atroflicha bilmas edi. 1917- yil aprelda Petrogradga qaytishda «poyezdda menga faqat bitta ishchi yo„liqdi» 3 , deb o„zi tan olgan edi. Ana shu bitta ishchi bilan bo„lgan uchrashuv V.I.Leninga butun Rossiya bo„yicha ishchilaming barcha 1 Download 6.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|