O'zbekiston tarixi

1
G.I.Broyda 1883-yilda Vilnoda tug'ilgan. Yurist. 1909-yildan boshlab Toshkentda 
oqlovchi yordamchisi bo‘lib ishlagan. 1912-yili Toshkent temiryo‘lchilari o‘rtasida inqilobiy 
g'oyalami yoygani uchun Pishpek (Bishkek)ga surgun qilinadi. 1917-yil fevral inqilobidan 
keyin Broyda qisqa muddat askar deputatlari Toshkent sho'rosi rahbarligi ostida ishchi va 
askar deputatlari oika kengashiga a’zo bo‘lib kiradi. So‘ng Moskvaga ketib, leninizmning 
milliy siyosati nazariy asoslarini ishlab chiqish bilan shug'ullanadi. 1918-yili Turkiston ASSR 
Markaziy Ijroiya Qo‘mitasining Moskvadagi muxtor vakili, Sharqiy Frontdagi 1-GU 
armiyalaming siyosiy komissari bo‘lib ishlaydi. So‘ng 1920-yilning avgustigacha RSFSR 
Xalq Komissarlari Kengashi va Butunittifoq Markaziy Ijroiya Qo‘mitasining 
Turkkomissiyasida xizmat qiladi, keyingi yillarda bir qator rahbarlik lavozimlarda ishlagan. 
1941 yilda trosskiychilikda ayblanib, qamoqqa olingan. 1955-yilda oqlangan.
0‘zbekiston Fanlar Akademiyasi Tarix institutining tarixshunoslik, man- ba’shunoslik 
va arxeografiya bo'limi mudiri, tarix fanlari nomzodi Valeriy German G.I.Broyda faoliyatini 
chuqur o'rganib qimmatli ma’lumotlami beradi. 
2
 «Sharq Yulduzi» jumali, 1991, №3, 178-bet.
201

---

shunchalik dahshatliki, bunaqasini hech qayerda ko„rmaganmiz. Oshkora 
harbiy talon-tarojliklar uyushtirilgan, qoiga tushgan narsalami shtab 
rahbarlari o„zlariga ko„proq ulush olib qolib, qolganini taqsimlashgan. 
Xotinlami olib ketishgan, ulami asira sifatida saqlab, Petro-Aleksandrovsk 
va Xiva bozorlarida kim oshdi savdosida sotishgan. Xiva saroylari yakson 
etilgan. Qizil Armiya askarlari oldidan chiqqan odamni otib tashlayvergan. 
Skalov bulaming boshida turgan va u jinoyatkorona loqaydligi uchun 
aybdordir»
1
. 
BMIK komissiyasi a‟zosi Shokirov 1920-yil 4-aprelida Toshkentga 
yozgan xatida xabar berishicha, Skalov tomonidan tashkil etilgan Muvaqqat 
hukumat bu yerdagi talon-taroj chi qismlaming harbiy buymqchisi vazifasini 
bajargan, ular aholi mulkini ochiqchasiga talab, qoiga tushgan oijalami 
o„zaro baham ko„rganlar. Amudaryo boiimidagi mustamlakachi gazandalar 
guruhi ayollami ochiqchasiga sotish bilan faol shug„ullangan. Ayrim qizil 
askarlarga, ba‟zilarini sababsiz otishga ko„rsatmalar berilgan. Skalovning 
o„zi Xiva harbiy noziri Sardorboyni otib oidirgan. Broyda 1920-yil 
6- 
mayda boiib o„tgan Turkiston RKP Qo„mitasining yalpi majlisida 
so„zlagan nutqida Xorazmda yoppasiga ochlik hukm surayotganligi, 
mehnatkash xalq ahvoli bilan hech kim qiziqmaganligini qayd etadi. 
Aksincha bu yerda joylashgan qizil askarlar xalqni yoppasiga qirgin qilish, 
o„g„irlik va axloqiy buzuq ishlami amalga oshirganlar. Bu ishlarga Qizil 
Armiya shtabining o„zi boshchilik qilgan. Kimni kim otishini askarlar 
shtabda o„zaro kelishib olganlar. Bir qizil askar 600 xonadonga o„g„irlikka 
tushib, vayron qilganligi aniqlangan. Yoi-yoiakay kim duch kelsa 
otaverganlar. Qizil askarlar qizlami zo„rlaganlar, deydi Broyda
2
. Ana 
shulardan kelib chiqib, Broyda skalovchilik, kolesovchilik - boshqa 
mamlakatlar mehnatkashlarining kuchiga ishonmaslik oqibati, deb baho 
beradi. Ushbu masalada Broyda Turkkomissiya rahbarlari bilan kelisha 
olmay qoladi. Natijada uni Toshkentga chaqirib olishadi. Broydaning o„miga 
esa Xorazmda amalga oshirilgan barcha razillik va jinoiy ishlaming davom 
ettiruvchi tashkilotchi Skalov tayinlanadi. Ana shu birgina asosli dalilning 
o„zi ham oikamizda amalga oshirilgan qirgin va terror, axloqiy buzuqilik va 
ulug„ davlatchilik siyosatining tepasida kimlar turganligini ochiq oydin 
ko„rsatadi. 
1