O'zbekiston tarixi

3- 
§. «Yosh xivaliklar» faoliyati
 
«Yosh xivaliklar» tashkiloti 1917-yilda Xiva jadidlarining soi 
qanotidan ajralib chiqdi. Uning tashkilotchi va asoschilari Xusaynbek 
Matmurodov, Bobooxun Salimov, Poliyoz Hoji Yusupov, Mulla Jumaniyoz 
Sultonmurodov va boshqalar edilar. Ular ms podshosi istibdodi bilan 
uyg'unlashgan mustabid xon zulmi, mutaassiblik, xurofot, xilma-xil 
soliqlaming ko„pligidan azoblanayotgan xalqni erkin va farovon turmushga 
olib chiqish, Vatanni iqtisodiy va madaniy taraqqiy ettirish yoiida bosh 
qotirdilar va demokratik islohotlar oikazish, mamlakatda hayotni yoiga 
quyishda xon hokimiyatiga muxolifatda boidilar. Bu muxolifatda 
taraqqiyparvarlar orasida xonlikdagi yirik ulamo va amaldorlar vakillari ham 
bor edi. Jumladan, Bobooxun Salimov islom homiysi - Shayxul-islom, ya‟ni 
qozikalon mansabida edi. U o„z lavozimidan foydalanib Xiva xoni 
Asfandiyorxonni adolatparvar, xalqqa mehr-shafqatli boiishga chaqirdi. 
«Turon» gazetasining yozishicha, 1917-yilning 4-aprelida Xiva 
shahridagi ms askarlari, deputatlari sho„rosi va Bobooxun Salimov 
rahbarligidagi «Yosh xivaliklar» namoyish o„tkazdilar. Bundan cho„chigan 
Asfandiyorxon 5-aprelda «Yosh xivaliklar» qo„mitasi tomonidan yozilib 
unga taqdim etilgan manifestga imzo chekishga majbur boidi. 
Xon mulozimlardan Ibrohim Xo„ja o„g„lini, Ashir Mahram Ali 
162 

---

o‘g‘lini, 
Ro„zimuhammad Mahram Muhammad Amin o„g„lini va Ota 
Mahram Mamatmahram o'giini Yosh xivaliklar qoiiga topshirdi
1
. 
Yosh xivaliklar tomonidan tayyorlangan va Said Asfandiyor 
Bahodirxon imzolagan 7 moddadan iborat manifestning birinchi moddasida, 
jumladan, quyidagilar yozilgan edi: «... tarix hijriy ming uch yuz o„ttiz 
beshinchi jumadilawalning yigirma beshinchi kuni erdikim, milodiy yilning 
bir ming to„qqiz yuz o„n yettinchi yil aprel oyining beshinchi kunida men 
Xiva xoni Said Asfandiyor Bahodirxon tubanda yozilgan o'zimni 
xohishimni eion qilaman. Awalo mening sodiq fuqarolarimga «Idorai 
Mashrutiya» berdim, toki ular o„zlarini xohlaganicha mamlakatni shariatga 
muvofiq ham zamon taqozosiga muvofiq idora qilsinlar. Chunonchi, o„zlari 
xohlagancha fiiqarolaming maslahati bilan saylov qilib, hukumat ishlariga 
o'zlari xohlagan odil odamlami tayin qilsinlar». 
Mazkur manifest asosida mamlakatni boshqaruvchi «Idorai 
Mashrutiya» tuzildi. Uning rahbarlari etib Yosh xivaliklaming 
yoiboshchilari Polvonniyoz Hoji Yusupov, Husaynbek Muhammad - 
murodovlar saylandilar. 1917-yil 6-apreldan o„z faoliyatini bosh- lagan 
«Idorai mashrutiya» shu kuni Xiva shahrining Ko„hna Ark maydonida 
shahar fuqarolarining ko„p ming kishilik mitingini tashkil etdi. Ushbu 
mitingda Xiva xoni tomonidan tan olingan manifest xalqqa o„qib eshittirildi. 
Unda Xivada xonlik tuzumi ag„darib tashlanganligi va uning o„miga Xiva 
xoni boshchiligida Konstitutsiyaviy monarxiya tuzumi qaror topganligi 
xalqqa maium qilindi. Saylov yoii bilan deputatlar majlisi va Nozirlar 
kengashi tashkil topdi. 
8 aprelda boigan Majlisning birinchi yigilishida deputatlar majlisining 
raisligiga Bobooxun Salimov, Nozirlar (vazirlar) kengashi raisligiga esa 
Husaynbek Matmurodov saylanadilar. Ana shundan so„ng majlis va 
hukumat butunlay «Yosh xivaliklar» qoiiga o„tdi. 
Majlis nomidan eion qilingan Manifestga ko„ra, xonlikda vaqf, mulk 
(xususiy) va podshohlik erlari daxlsizligicha saqlanib qoldi, xazinanin g 
kirim va chiqimlari ustidan nazorat o„matildi, shariat sudlari davlat 
ta‟minotiga o„tkazildi, yangi usuldagi jadid maktablari ochilishi belgilandi. 
Majlis deputatlari orasida dastlab turkman millatining vakillari yo„q 
edi. Keyinroq ulaming talablari ham qondirildi, turkman