O‘qqa nisbatan kuch momenti
|
Момент силы относительно оси
|
moment of power for axis
|
Kuchning uqqa perpendikulyar bo‘lgan tekislikdagi proeksiyasini, o‘q bilan tekislikning kesishgan nuqtasidan shu proeksiyaga tushirilgan perpendikulyarga ko‘paytmasi bilan aniqlanuvchi kattalik
|
Kuchlar ko‘pburchagi
|
Силовой многоугольник
|
power polygonal figure
|
Jismga ta’sir etuvchi kuchlardan qurilgan geometrik shakl.
Eslatma: Ta’sir etuvchi kuchlar soni 3 ta bo‘lganda yopiq kuchlar uchburchagi hosil bo‘ladi (muvozanat holatida).
|
Ferma
|
Ферма
|
truss
|
Geometrik jihatdan o‘zgarmas sharnirlar vositasida biriktirilgan sterjenlar tizimi.
|
Statik aniq ferma
|
Статически определимая ферма
|
statically non determinate trusses
|
Ortiqcha sterjenga ega bo‘lmagan ferma.
|
Statik noaniq ferma
|
Статически неопределимая ферма
|
statically determinate and stable trusses
|
Ortiqcha sterjenga ega bo‘lgan ferma.
|
Tugun
|
Узел
|
node
|
Fermalar sterjenlarining uchlari birlashgan nuqta (sharnir).
|
Taranglik kuchi
|
Сила натяжения
|
power of the pull
|
Trosslar va arqonlarda ularga osilgan yuk ta’sirida vujudga kelib, yukning og‘irlik kuchiga teskari yo‘nalgan kuch (tross va arqonlarda hosil bo‘ladigan ichki kuch).
|
Sterjen
|
Стержень
|
peg
|
Metall konstruksiyalarning cho‘zilmaydigan va siqilmaydigan (o‘lchamlari o‘zgarmaydigan) bo‘lagi. (Bir o‘lchami qolgan ikki o‘lchamidan ancha katta bo‘lgan jism).
|
Sharnir
|
Шарнир
|
joint
|
Ilgarilanma harakatga yo‘l qo‘ymaydigan, lekin sharnir o‘qi atrofida aylanish imkoni bo‘lgan holda biriktirilish.
|
Og‘irlik markazi
|
Центр тяжести
|
center of gravity
|
Jismni tashkil etgan nuktalar og‘irlik kuchlarining teng ta’sir etuvchisi (jismning og‘irligi) qo‘yilgan nuqta.
|
Parallel kuchlar markazi
|
Центр параллелных сил
|
center of parallel power
|
Parallel kuchlarning teng ta’sir etuvchisi qo‘yilgan nuqta.
|
Juft kuch
|
Пара сил
|
pair of power
|
O‘zaro parallel, yo‘nalishi qarama-qarshi, modul jihatdan teng bo‘lgan va bir to‘g‘ri chiziqda yotmagan ikki kuchdan iborat bo‘lgan sistema.
|
Juft kuch elkasi
|
Плечо пары сил
|
shoulder pair(vapour)s power
|
Juft kuchlarning ta’sir chiziqlari orasidagi eng qisqa masofa.
|
Juft kuch momenti
|
Момент пары сил
|
moment pair(vapour)s power
|
Juftni tashkil etuvchilaridan birining modulini juft elkasiga ko‘paytmasi bilan aniqlanadigan kattalik. (Juft kuchning algebraik qiymati)
|
Ekvivalent juftlar
|
Эквивалентная пара сил
|
equivalent pair of power
|
Bir juft kuchning jismga ta’sirini ko‘rsata oladigan boshqa bir juft kuch.
|
Juftlarning munozanati
|
Равновесие пары сил
|
balance pair(vapour)s power
|
Juft kuch momentlarining geometrik yig‘indisi nolga teng bo‘lgan xol.
|
Qo‘shma konstruksiya
|
Составная конструкция
|
component design
|
Bir-biri bilan biriktirilgan bir nechta qattiq jismlar (to‘sinlar, sterjenlar va h.k.) to‘plami.
|
Taqsimlangan kuchlar
|
Распределенная сила
|
portioned power
|
Hajm, sirt yoki chiziq kesmalari bo‘yicha ma’lum qonuniyat asosida taqsimlangan kuchlar. Eslatma: Hajm, sirt yoki chiziq birligiga to‘g‘ri keladigan o‘zining intensiv (o‘zgarmas yoki o‘zgaruvchan)ligi bilan harakterlanadi.
|
Ishqalanish kuchi
|
Сила трения
|
power of friction
|
Ishqalanuvchi sirtlarning notekisligi va sirtlar chetlaridagi molekulalarning o‘zaro ta’siri tufayli vujudga keladigan, harakatga teskari yo‘nalgan kuch.
|
Ishqalanish koeffitsienti
|
Коэффициент трения
|
factor of friction
|
Ishkalanuvchi yuzalarning materialiga va yuzalarining holatiga bog‘liq bo‘lgan koeffitsient.
|
Ishqalanish burchagi
|
Угол трения
|
corner of friction
|
Tangensi ishqalanish koeffitsientiga teng bo‘lgan kattalik.
|
Normal reaksiya kuchi
|
Сила нормальной реакции
|
power of the normal reaction
|
Xar doim harakatga (ko‘chishga) yoki jism turgan tekislikka perpendikulyar yo‘nalgan aks ta’sir kuchi.
|
Moddiy nukta uchun Dalamber prinsipi
|
Принцип Даламбера для материальной точки
|
principle Dalamber for material point
|
Bog‘lanishdagi moddiy nuqtaga ta’sir etuvchi aktiv va bog‘lanish reaksiya kuchlari, hamda inersiya kuchlarining yig‘indisi muvozanatlashgan kuchlar sistemasini tashkil qilishini ifodalaydigan prinsip
|
Kinematika
|
Кинематика
|
kinematics
|
Nazariy mexanikaning moddiy nuqta yoki jism harakatini shu harakatni vujudga keltiradigan sabablardan ajratgan holda geometrik nuktai-nazardan o‘rganadigan bo‘limi.
|
Moddiy nukta
|
Материальная точка
|
Material point
|
O‘lchamlarini hisobga olmaslik mumkin bo‘lgan nuqta.
|
Vektor kattalik
|
Векторная величина
|
Vector vaiue
|
Ham son qiymatiga, ham yo‘nalishga ega bo‘lgan kattalik.
|
Skalyar kattalik
|
Скалярная величина
|
Scalar value
|
Faqatgina son qiymatiga ega bo‘lgan kattalik.
|
Traektoriya
|
Траектория
|
Path
|
Jism yoki nuqtaning fazoda (tekislikda) harakatlanishi natijasida qoldirgan izi.
|
Yul
|
Путь
|
Way
|
Jism (nukta) traektoriyasining uzunligi.
|
Tugri chizikli harakat
|
Прямолинейное движение
|
Rectilinear motion
|
Traektoriyasi to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lgan harakat.
|
Nuktaning tezligi
|
Скорость точки
|
Velocity of the point
|
Nuqtaning harakat tenglamasidan vaqt bo‘yicha olingan birinchi tartibli xosila.
|
Nuqtaning tezlanishi
|
Ускорение точки
|
Speedup of the point
|
Nuqta tezligining vaqt bo‘yicha o‘zgarishini harakterlovchi kattalik.
|
Dinamika
|
Динамика
|
Dynamics
|
Dinamika–Moddiy jismlarning xarakati shu xarakatni vujudga keltiruvchi kuchlar bilan birgalikda tekshirish masasalasi ko‘riladi.
|
Absolyut qattiq jism
|
Абсолютно твердое тело
|
Perfectly rigid body
|
Absolyut qattiq jism -Har qanday ta’sirda ham ixtiyoriy ikki nuqtasi orasidagi masofa o‘zgarmasdan qoladigan jism.
|
Massa
|
Масса
|
Weight
|
Massa-1. Jismlarda bor bo‘lgan modda miqdori.
2. Jismlarning inertlik va gravitatsion xususiyatlarini belgilovchi asosiy kattaliklardan biri.
|
Moddiy nuqta
|
Материальная точка
|
Material point
|
Moddiy nuqta–Jismning harakati yoki muvozonatini tekshirishda o‘lchamlari va shaklining ahamiyati bo‘lmagan, massasi bir nuqtada joylashgan deb qaraladi.
|
Normal reaksiya kuchi
|
Сила нормальной реакции
|
Normal forge
|
Normal reaksiya kuchi -Har doim harakatga (ko‘chishga) yoki jism turgan tekislikka perpendikulyar yo‘nalgan aks ta’sir kuchi.
|
Ishqalanish koeffitsienti
|
Коэффициент трения
|
Friction coefficient
|
Ishqalanish koeffitsienti -Ishqalanuvchi yuzalarning materialiga va yuzalarining holatiga bog‘liq bo‘lgan koeffitsient.
|
Moddiy nuqta uchun Dalamber prinsipi
|
Принцип Даламбера для материальной точки
|
Pritsipe Dalembert for the material point
|
Moddiy nuqta uchun Dalamber prinsipi -Bog‘lanishdagi moddiy nuqtaga ta’sir etuvchi aktiv va bog‘lanish reaksiya kuchlari, hamda inersiya kuchlarining yig‘indisi muvozanatlashgan kuchlar sistemasini tashkil qilishini ifodalaydigan prinsip
|
Ko‘chish
|
Перемещение
|
Displagement
|
Ko‘chish-Traektoriyaning boshlang’ich va oxirgi nuqtalarini birlashtiruvchi to‘g‘ri chiziq.
|
Egri chiziqli harakat
|
Криволинейное движение
|
Curvilinear motion
|
Egri chiziqli harakat-Traektoriyasi egri chizikdan iborat bo‘lgan harakat.
|
Dekart koordinata sistemasi
|
Декартовая система координат
|
Cartesian coordinate system
|
Dekart koordinata sistemasi -Fazoda (tekislikda) o’zaro perpendikulyar bo‘lgan x,u,z (x,у) o‘qlaridan iborat bo‘lgan sistema.
|
Ko‘chirma harakat
|
Переносное движение
|
Figurative movement
|
Ko‘chirma harakat-Nuqta (jism)ning qo‘zg‘aluvchan sanoq sistemasi bilan birgalikda asosiy (qo‘zg‘almas) sanoq sistemasiga nisbatan harakati.
|
Ilgarilanma harakat
|
Поступательное движение
|
Translational motion
|
Ilgarilanma harakat -Jismdan olingan ixtiyoriy kesma, jismning harakati davomvda o‘zining oldingi xolatiga nisbatan parallel xolda ko‘chadigan harakat.
|
Aylanma harakat
|
Вращательное движение
|
Rotational motion
|
Aylanma harakat -1. Jismning harakati davomvda jismga tegishli bo‘lgan to‘g‘ri chiziqdagi nuqtalarning (yoki jismning ixtiyoriy ikki nuqtasi) qo‘hg‘almasdan qolishi(o‘q, atrofidagi aylanma harakat).
|
Burilish burchagi
|
Угол поворота
|
Angle of rotation
|
Burilish burchagi-Jismga biriktirilgan qo‘zg‘aluvchan tekislik bilan jism harakati nisbatan o‘rganilayotgan qo‘zg‘almas tekislik orasidagi burchak.
|
Burchak tezlik
|
Угловая скорость
|
Angular velociti
|
Burchak tezlik-Oniy aylanish o‘qi bo‘ylab yo‘nalgan, elementar burilish burchagining, ushbu burilish uchun ketgan elementar vaqtga nisbati bilan aniqlanuvchi aylanma harakatning kinematik o‘lchovi |