O’zbekiston va boshqa davlatlar akroiqtisodiy ko’rsatkichlarining qiyosiy tahlili

O’zbekiston Respublikasining asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari tahlili

Oʻzbekiston Respublikasi
Bayroq Gerb
Shior: Kuch adolatdadir
Madhiya: Serquyosh, hur oʻlkam... 2:29
Poytaxt	Toshkent
Eng katta shahar	Toshkent
Rasmiy til(lar)	oʻzbekcha, qoraqalpoqcha (Qoraqalpogʻiston)
Hukumat	Prezidentlik Respublika
• Prezident	Shavkat Mirziyoyev
• Senat raisi	Tanzila Norboyeva
• Bosh vazir	Abdulla Oripov
Mustaqillik (Sovet Ittifoqidan)
• Eʼlon qilingan	1-sentabr 1991-yil
• Tan olingan	8-dekabr 1991-yil
Maydon
• Butun	448 978 km^2 (56-oʻrin)
• Suv (%)	4,9
Aholi
• 2022-yilgi roʻyxat	35 821 029^[1][2][3][4] (41-oʻrin)
• Zichlik	78.6/km^2
YIM (XQT)	2019-yil roʻyxati
• Butun	$60.490 milliard^[5] (78-oʻrin)
• Jon boshiga	$1,831^[5]
Pul birligi	Oʻzbek soʻmi (UZS)
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Qisqartma	UZ, UZB

O’zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyoda joylashgan bo’lib, uning hududi 447,400(447 ming 400) km² tashkil qiladi. O’zbekiston hududining kattaligi jihatdan dunyoda 57-o’rinda turadi. Bugungi kunda mamlakat aholisi 34,659,152 (34 mln 627 ming) kishini tashkil qiladi. Aholi zichligi 77 kishi/km². O’zbekiston yer resurslarining asosiy tarkibi haydalanadigan yerlar, yaylovlar va o’rmonlardan iborat.

1-jadval

O'zbekiston bilan chegaradosh mamlakatlar
Afg'oniston	137 km
Qozog'iston	2300 km
Qirg'iziston	1099 km
Tojikiston	1161 km
Turkmaniston	1621 km
Chegaraning umumiy uzunligi	6318 km

Jadval ma’lumotlaridan ko’rishimiz mumkinki, mamlakatimiz asosiy chegarasi Qozog’iston Respublikasiga to’g’ri keladi. Qozog’iston bilan shimoldan chegaradoshmiz, qolgan davlatlar bilan esa shimoliy-sharqdan Qirg’iziston, janubiy-sharqdan Tojikiston, janubdan Afg’oniston, janubiy-g’arbiydan bo’lsa Turkmaniston bilan chegaradoshmiz.

O’zbekiston milliy valyutasi so’m bo’lib, davlat tili o’zbek tili hisoblanadi. Ko’rib turganizdek, Eng uzun chegara Turkmaniston davlati bilan to’g’ri keladi, chegara uzunligi 1621 kmga teng. Eng kami bo’lsa Afg’oniston davlati bilan 137 kmni tashkil qiladi.

2-jadval

O’zbekistonning urbanizatsiya darajasi
Shahar aholisi	50,6 %
Qishloq aholisi	49,4 %

Buyuk Britaniya—agrar va sanoatlashayotgan mamlakat. Mehnatga layoqatli aholining 49% qishloq xo'jaligi bilan mashgʻul.

Yalpi Ichki Mahsulotning 1991-2019 yillar orasidagi ko’rsatkichlari
3-jadval

YILLAR	YAIM (mrld.so'm)		YAIM o'sishi (kamayishi )%
	Joriy baholarda	1995 yil baholarida	1991 yil = 100%	1995 yil= 100%	oldingi yilga nisbatan
1	2	3	4	+	5
1991	0,0615	371,08855	100	-	99,5
1992	0,4439	329,8977209	88,9	-	88,9
1993	5,1	322,3100734	86,8553	-	97,7
1994	64,9	305,5499495	82,3388244	-	94,8
1995	302,8	302,8	81,59777498	100	99,1
1996	559,1	307,9476	82,98493716	101,7	101,7
1997	976,8	323,9608752	87,30015389	106,9884	105,2
1998	1416,2	337,8911928	91,0540605	111,5889012	104,3
1999	2128,7	352,4205141	94,96938511	116,387224	104,3
2000	3255,6	365,8124937	98,57822174	120,8099385	103,8
2001	4925,3	381,1766184	115,5438775	125,8839559	104,2
2002	7450,2	396,4236831	106,8272473	130,9193141	104
2003	9844	413,0734778	111,3139917	136,4179253	104,2
2004	12261	443,6409152	119,5512271	146,5128518	107,4
2005	15923,4	474,6957792	127,919813	156,7687514	107
2006	21124,9	510,2979627	137,513799	168,5264078	107,5
2007	28190	558,7762691	150,5776099	184,5364165	109,5
2008	38969,8	609,0661334	164,1295948	201,144694	109
2009	49375,6	658,4004902	177,424092	235,9195944	108,1
2010	74042	714,3645318	192,5051398	235,9195944	108,5
2011	96949,6	773,656788	208,4830664	255,5009207	108,3
2012	120242	837,0966446	225,5786778	276,4519962	108,2
2013	144548,3	904,0643762	243,624972	298,5681559	108
2014	177153,9	969,1570112	261,16597	320,0650632	107,2
2015	210183,1	1040,87463	280,4922518	343,7498778	107,4
2016	242495,5	1104,367983	297,6022792	364,7186204	106,1
2017	302536,8	1154,064542	310,9943817	381,1309583	104,5
2018	407514,5	1216,384027	327,7880783	401,71203	105,4
2019	511838,1	1284,501532	346,1442107	424,2079037	105,6

2-Jadvalda shuni ko’rimishimiz mumkinki, 1991 yildan boshlab 2019-yilgacha bo’lgan O’zbekistonning YaIM ning umumiy ko’rsatkichlari berilgan. 5-ustunda YaIM mahsulotning yildan yilga foizda o’zgarishi keltirilgan. 2-ustunda bo’lsa o’zbek so’midagi qiymati berilgan. Shuni xulosa qilishimiz mumkinki, O’zbekiston yildan-yilga YaIM mahsulotning qiymati oshirib borgan.. 2022-yilda O’zbekistonning YaIM $79,11 milliardni tashkil qildi. Buni o’zimizning valyutaga o’girganda 865 trillion so’mga teng bo’lmoqda. Eng katta o’zgarish 2007-yilda sodir bo’lgan, bunda YaIM o’tkan yilgi qiymatiga qaraganda 9,5% ga yaxshilanishga erishilgan. Hozirda bu ko’rsatkich o’rtacha 6% ni tashkil qiladi. Lekin Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev YaIM ni 100 milliard dollorga yetkazishga buyruq bergan va bu borada kerakli chora-tadbirlar olib borilmoqda. Yaqin yillarda ishonamizki shundan ko’rsatkichga ham erishamiz.

Bu jadvalga asoslanib Xulosa qilib shuni aytish mumkinki 1991-yildan 1996-yilgacha O'zbekiston iqtisodiyotida pasayishini kuzatishimiz mumkin, chunki bu oraliqda milliy valyutamiz yo'qligi sababli so'm kupon joriy qilingan shunda so'm kuponning inflatsiyasi juda balandlab ketganligi sababi , yana biz endi mustaqil bo'lib yangi davlat edik iqtisodiyot o'z o'rniga kelishi uchun ancha vaqt kerak edi . 1991-yilgi bir kishiga to'g'ri keladigan YaIM yetish uchun bu jadvaldan ko'riniv turibdiki bizga 14 yil kerak bo'lgan 14 yilda biz 1991-yilda bir kishiga to'g'ri keladigan YaIM yetishib olganmiz . Bunga sabablar yana sotsalistik tizimdan Kapitalizm tizimiga ham o'tishimiz ham bo'lgan . Yangi tizim o'tishda ham ancha muncha o'zgarishlar bo'ladi yangi tizimga tushib olgancha ham ancha vaqt kerak.

O’zbekiston respublikasining 1991-yildan 2019-yilgacha bo’lgan o’rtacha aholisi keltirib o’tilgan.
4-jadval

YILLAR	O'rtacha yillik doimiy aholi soni
	mln kishi	o'sish sur'ati
		oldingi yilga nisbatan	1991 y= 100%	1995 y= 100%
1	6	7	8	+
1991	20,9	-	100	-
1992	21,4	102,3923445	102,3923445	-
1993	21,8	101,8691589	104,3062201	-
1994	22,3	102,293578	106,6985646	-
1995	22,7	101,793722	108,6124402	100
1996	23,1	101,7621145	110,5263158	101,7621145
1997	23,6	102,1645022	112,9186603	103,9647577
1998	24	101,6949153	114,8325359	105,7268722
1999	24,3	101,25	116,2679426	107,0484581
2000	24,7	101,6460905	118,1818182	108,8105727
2001	25	101,2145749	119,6172249	110,1321586
2002	25,3	101,2	121,0526316	111,4537445
2003	25,6	101,1857708	122,4880383	112,7753304
2004	26,9	105,078125	128,708134	118,5022026
2005	26,2	97,39776952	125,3588517	115,4185022
2006	26,5	101,1450382	126,7942584	116,7400881
2007	26,9	101,509434	128,708134	118,5022026
2008	27,3	101,4869888	130,6220096	120,2643172
2009	27,8	101,8315018	133,0143541	122,4669604
2010	28,6	102,8776978	136,8421053	125,9911894
2011	29,3	102,4475524	140,1913876	129,0748899
2012	29,8	101,7064846	142,5837321	131,277533
2013	30	100,6711409	143,5406699	132,1585903
2014	30,8	102,6666667	147,3684211	135,6828194
2015	31,3	101,6233766	149,7607656	137,8854626
2016	31,8	101,5974441	152,15311	140,0881057
2017	32,4	101,8867925	155,0239234	142,7312775
2018	33	101,8518519	157,8947368	145,3744493
2019	33,6	101,8181818	160,7655502	148,0176211

Bu jadvaldan xulosa qilish mumkinki 1991-yilda aholimiz 20,9 mln kishi bo’lgan 2019-yilda esa 33,6 mln kishi bo’lgan hozirga kelib esa bu ko’rsatkich 36009758 kishini tashkil etadi. Shulardan doimiy aholi 17853638 ayollar va 18080499 erkaklarni tashkil etadi. O’zbekistonda hozirda erkaklar umumiy aholining ayollarga nisbatan ko’proq qismini tashkil qiladi. 2022-yilgi ma’lumotga ko’ra ayollar umumiy aholining 49,58% ni tashkil qilsa, erkaklar bo’lsa 50,42% ni.