O’zbekiston Xalqaro Islom Akademiyasi Mumtoz Sharq filologiyasi fakulteti

Ijtimoiy psixologiya yo'nalishlari
Ijtimoiy psixologiyani rivojlantirish jarayonida ijtimoiy psixologiya mavzusiga kamida to'rtta yondashuv mustaqil ravishda paydo bo'ldi va shakllandi. Ularning har biri umumiy psixologik paradigmalarga nisbatan ikkinchi darajali: behaviorizm, kognitiv, interaktsionizm va neofreidizm. Eng umumiy shaklda, ushbu paradigmalarning har biri XX asrning ijtimoiy-psixologik g'oyalarini rivojlantirishga hissa qo'shgan hissani ko'rib chiqing.
1.2 Behaviorizm birinchidan, u ijtimoiy-psixologik muammolarga murojaat qildi, unda o'ziga xos bir narsa ko'rmasdan, alohida kontseptual yoki uslubiy yondashuvni talab qildi. "Agar labirint bo'ylab harakat qilayotgan sichqon chap koridorni o'ng tomonga afzal ko'rsa, chunki chapda oziq-ovqat yotadi, bu xatti-harakatlar psixolog tomonidan o'rganiladi. Agar sichqonchani chapga aylantirsa, o'ng koridorda boshqa sichqonchani o'tirsa, ijtimoiy psixolog bunday xatti-harakatlar bilan shug'ullanishi kerak". Behaviorizm doirasida bugungi kunda shubhasiz qiziqish va ahamiyatga ega bo'lgan bir qator g'oyalar ishlab chiqildi. Bu ijtimoiy tajovuz va uning yuzaga kelishi mumkin bo'lgan determinantlari, ijtimoiy o'rganish usullari va usullari, shaxslararo hamkorlik texnologiyalari va uning vositachilik omillari muammolari.
Behavioral ijtimoiy psixologiya faol o'rganish va guruh psixoterapiyasi (birinchi navbatda, bu ko'nikma va ko'nikmalar guruhlari) amaliyotini yaratdi. Qizig'i shundaki, behaviorizm doirasida ijtimoiy-psixologik yondashuvlarning barcha xilma-xilligi ushbu paradigmaning kontseptual tushunchalarining juda cheklangan to'plamiga asoslangan: xatti-harakatlar, rag'batlantirish, reaktsiya, mustahkamlash (rag'batlantirish, jazo), o'rganish. Behaviorizm inson modeliga qaratilgan bo'lib, u "reaktiv shaxs"modeli sifatida belgilanishi mumkin. Avvalo, insonning o'ziga xos xususiyatlarini o'rganish ob'ekti sifatida e'tiborsiz qoldirish. Behavioral o'rnini "fikrlash odam" kognitiv modeli etakchi sifatida egallaydi, garchi bugungi kunda ham ijtimoiy-siyosiy, Amerika ilmiy doiralarida ko'plab tarafdorlarni topadi.
Behaviorizm-inson va hayvonning xulq-atvorining muammolarini o'rganadigan xatti-harakatlar psixologiyasi. Ushbu ta'rif I. P. Pavlov, VM Bekhterev, D. Watson, E. tolme-nom, B. Skinner, K. Xall va boshqalar tomonidan berilgan. Reaktsiya-bu tashqi stimulga javob bo'lib, u orqali insonning atrof-muhitga moslashishi kuzatiladi. Inson xatti-harakati naqshlari tashqi rag'batlantiruvchi naqshlardan olingan.
Behaviorizm doirasida Markaziy ijtimoiy-psixologik muammo o'rganish muammosi, ya'ni sinov va xatolar orqali shaxsiy tajribaga ega bo'lish va mustahkamlash g'oyasi edi. Ta'lim berishning to'rtta asosiy qonuni: ta'sir qonuni, mashq qonuni, tayyorgarlik qonuni va assotsiativ o'zgarish qonuni ta'kidlangan.
Ta'sir qonuni, xuddi shu vaziyatga bo'lgan barcha reaktsiyalardan kelib chiqqan holda, faqat ijobiy his-tuyg'ular bilan birga keladigan ustunlikka aylanadi.
Jismoniy mashqlar qonuni, vaziyatga munosabat takrorlanishning chastotasi, kuchi va davomiyligi bilan mutanosib ravishda belgilanadi, ijtimoiy odatlarning shakllanishiga asoslanadi.
Tayyorgarlik qonuni psixofizyologik darajada moslashuvni yaxshilash uchun mashqlar orqali insonning imkoniyatlarini ochib beradi.
Assotsiativ o'zgarish qonuni, agar bir vaqtning o'zida ikkita stimulning ta'siri bo'lsa, ulardan biri ijobiy (salbiy) reaktsiyaga sabab bo'lsa, ikkinchisi (bundan oldin neytral) bir xil reaktsiyaga sabab bo'lishi mumkin.
K. Xullning g'oyalariga asoslanib, ijtimoiy psixologiyada N. Miller va D. dol lardning umidsizlik – tajovuz nazariyasi ishlab chiqildi, ko'plab diadik o'zaro ta'sirlar modellari taklif etildi.
Behaviorizmning asosiy metodologik takabburligi shundaki, ishlarning aksariyati hayvonlarda amalga oshiriladi.
Psikanaliz birinchi navbatda Z. Freyd nomi bilan bog'liq. Ijtimoiy psixologiyada keng tarqalmagan. Ushbu yo'nalishda ijtimoiy-psixologik nazariyalarni yaratishga urinishlar E. Fromm va J. Fromning nomlari bilan bog'liq. Sullivan. Ijtimoiy psixologiyaning ayrim masalalari K. Jung va A. Adler asarlarida rivojlangan. Psixoanaliz doirasida hal qilinadigan ikkita ijtimoiy-psixologik muammolar mavjud:inson va jamiyat o'rtasidagi ziddiyat muammosi, insonning ijtimoiy taqiqlari bilan to'qnashuvi va shaxsning ijtimoiy faolligi manbalari muammosi.
Ushbu tendentsiya doirasida odamlar bir-biriga ta'sir qilish mexanizmlaridan foydalanadigan t-guruhlarini (trening guruhlarini) o'tkazish amaliyoti rivojlana boshladi. Psixoanaliz yangi psixologik tendentsiyaga – insonparvarlik psixologiyasiga (A. Maslov, K. Rogers vakillari) turtki berdi.