O’zbekistonda milliy tiklanishning mafkuraviy asoslari

URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI MILLIY G’OYA, MA’NAVIYAT ASOSLARI VA HUQUQ TA’LIMI YO’NALISHI 212-GURUH TALABASI SAFARBAEV SARVARNING

MILLIY G’OYA TARIXI VA NAZARIYASI FANIDAN TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI.

Istiqlol Yillarida Ma’naviy Tiklanish va Yuksalish Sohadagi Islohotlar Jarayoni.

REJA:

1. Istiqlol yillarida ma’naviy tiklanish .

2. Istiqlolning yuksalishi.

3. Yangi islohotlar jarayoni.

Har qanday e’tiqod diniy bo’lavermaydi. Ammo din ham e’tiqodning o’ziga xos ko’rinishi sifatida jipslashtiruvchi xususiyatga ega. Diniy e’tiqod bu – inson irodasidan yuqori turgan zotga imon keltirish undan madad olish, asotiriy voqea-hodisalarning takror sodir bo’lishi va unga daxldorlik hamda muayyan tasavvur, aqida, muqaddas kitob, payg’ambar, avliyo va hokazolarga ishonch demakdir.

• Har qanday e’tiqod diniy bo’lavermaydi. Ammo din ham e’tiqodning o’ziga xos ko’rinishi sifatida jipslashtiruvchi xususiyatga ega. Diniy e’tiqod bu – inson irodasidan yuqori turgan zotga imon keltirish undan madad olish, asotiriy voqea-hodisalarning takror sodir bo’lishi va unga daxldorlik hamda muayyan tasavvur, aqida, muqaddas kitob, payg’ambar, avliyo va hokazolarga ishonch demakdir.
• Diniy e’tiqodda muayyan timsollar (buyum, harakat, so’z, matnlar) diniy ma’no va mazmun kasb etadi. Ularning majmui diniy yo’nalishning shakllanishi va faoliyat ko’rsatishini ta’minlaydi. Har bir din yoki diniy konfessiya (yo’nalish)ning sobit aqidalari mavjud.
• Islom dinida imoni mufassal quyidagi aqidani – Alloh, Uning farishtalari, muqaddas kitoblari, payg’ambarlari, oxirat kuni, taqdir (yaxshilik va yomonlik Allohning irodasi bilan bo’lishi)ga va o’lgandan keyin tirilishga ishonishni o’z ichiga oladi.

Dinning bag’rikenglik mohiyati. «Bag’rikenglik» tushunchasi ilmiy faoliyat va ijtimoiy hayotning turli sohalari, jumladan, siyosat va siyosatshunoslik, sotsiologiya, filosofiya, ilohiyot, qiyosiy dinshunoslik kabi sohalarda keng istifoda etiladigan tushunchalardan biri hisoblanadi. Lotincha tolerare, ya’ni «chidamoq», «sabr qilmoq» ma’nosini anglatgan bu so’z, asosan bir insonning boshqa inson dunyoqarashiga toqat qilishini bildirsa-da, etimologik tahlil doim ham uning tom ma’nosini ochib beravermaydi.

• Dinning bag’rikenglik mohiyati. «Bag’rikenglik» tushunchasi ilmiy faoliyat va ijtimoiy hayotning turli sohalari, jumladan, siyosat va siyosatshunoslik, sotsiologiya, filosofiya, ilohiyot, qiyosiy dinshunoslik kabi sohalarda keng istifoda etiladigan tushunchalardan biri hisoblanadi. Lotincha tolerare, ya’ni «chidamoq», «sabr qilmoq» ma’nosini anglatgan bu so’z, asosan bir insonning boshqa inson dunyoqarashiga toqat qilishini bildirsa-da, etimologik tahlil doim ham uning tom ma’nosini ochib beravermaydi.
• Diniy bag’rikenglik turli din vakillari e’tiqodidagi mavjud aqidaviy farqlardan qat’i nazar, ularning yonma-yon, o’zaro tinch-totuv yashashini anglatadi. Har kim o’z e’tiqodiga amal qilishda erkin bo’lgani holda bu huquqqa boshqalar ham ega ekanini e’tirof etmog’i lozim.
• Islom, hinduiylik, xristianlik yoki boshqa dinlardan qay biriga mansub bo’lishidan qat’i nazar, inson deyarli bir xil his-tuyg’ularni boshidan kechiradi. Dinlar fenomenologiyasi va psixologiyasi kabi fanlar masalaning shu tomonlarini o’rganadi

• Axloq – etik tizimlarni o’rganish ham dinlardagi umumiy, o’xshash jihatlarni ochib beradi. Buddaviylarning 5 ta, qadimgi Ahdning 10 ta va islomning asosiy o’gitlaridagi o’xshashlikni keltirish kifoya. Demak, dinlarning barchasi uchun bir bo’lgan mutlaq mohiyatiga kirmoq darkor va shu asosda diniy hayot fenomen (hodisa)larini talqin qilmoq kerak. Bu, o’z navbatida, bag’rikenglik ruhidagi yondashuvni talab qiladi.
• Din bayrog’i ostida faoliyat ko’rsatayotgan ayrim harakatlar va ularning ta’limotini inobatga olmaganda, aslida barcha dinlarda ezgulik g’oyalari ustuvor bo’lib kelgan. «Yaxshilik qil, yomonlik qilma» demagan birorta diniy ta’limot yo’q. Shunday ekan, barcha dinlarni, hatto eng qadimgilarini ham bag’rikenglik ruhida o’rganmoq zarur.
• Islom dini o’zining ilk davridayoq bag’rikenglik dini sifatida namoyon bo’ldi. Islomda e’tiqod erkinligi ochiq-oydin e’lon qilingan: «Baqara» surasining 256-oyatida «La ikraha fid-din» – «Dinda zo’rlash yo’q», deyilgan.
• Milliy va diniy rang-baranglik hamda e’tiqod erkinligini qaror toptirish masalalariga bag’ishlangan va to’lig’icha bag’rikenglik ruhi bilan sug’orilgan Qur’on oyatlari mazmunidan quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin. Eng avvalo, odamlarning tili va rangidagi farqlar tushunuvchilar uchun Xudoning mo’’jizalaridandir.