O’zbekistonda to’liq va samarali bandlik muommosi Reja: Kirish

moliyaviy-iqtisodiy inqirozining bandlik va ishsizlikka ta’siri.
Neoklassik maktab konsepsiyasi A.Smitning klassik nazariyasi qoidalari asosida 
shakllantirilib, D.Gilder, A.Laffer, M.Feldstayn, R.Xoll kabi bir qator olimlarning 
fikr-mulohazalari orqali namoѐn bo‘ladi. Bu maktab namoyandalari ishchi kuchi 
bozorini maxsus qonunlarga bo‘ysunuvchi aloqalar tizimi sifatida ko‘rib chiqib, 
ular bozor mexanizmi orqali boshqarilishini ta’kidlaydilar. Ish haqi darajasi 
ishchi kuchining narxi sifatida ko‘rsatiladi. U ishchi kuchi talab va taklifiga ta’sir 
ko‘rsatib, ular o‘rtasidagi nisbat va zarur muvozanatni ta’minlaydi. Ishchi 
kuchining narxi bozor kon’yunkturasiga 
tezlik bilan javob qaytaradi, ya’ni bozordagi 
talab va taklifning o‘sishi ѐki kamayishiga 
qarab o‘zgaradi. SHunga ko‘ra, ishchi kuchi 
bozoridagi taqchillik ѐki takli ortiqchaligi ish 
haqi darajasini o‘zgartirish orqali bartaraf 
etiladi. Ishchi kuchi bozorining klassik 
modeli uning o‘zini-o‘zi tartibga solish 
tamoyiliga asoslanadi. Keynscha maktab 
vakillari ishchi kuchi bozorini harakatsiz, 
o‘zgarmas tizim sifatida baholab, unda 
ishchi kuchining narxi qat’iy belgilangan 
bo‘lishini ta’kidlaydilar 

Bandlik va ishsizlik darajasi, ishchi kuchiga bo‘lgan talab, real ish haqi 
darajasi kabi asosiy ko‘rsatkichlar ishchi kuchi bozori orqali emas, balki tovar va 
xizmatlar bozoridagi samarali talab miqdori orqali belgilanadi. Ishchi kuchi 
bozorida esa faqat ish haqi darajasi va unga bog‘liq bo‘lgan ishchi kuchi taklifi 
miqdori 
shakllanadi. 
Biroq 
ishchi 
kuchi 
taklifi 
amaldagi 
bandlikning shakllanishida etakchi rol o‘ynamay, balki faqat uning ish haqining 
muayyan hajmidagi eng yuqori mumkin bo‘lgan darajasini tavsiflaydi. Ishchi 
kuchiga bo‘lgan talab yalpi talab, investitsiya va ishlab chiqarish hajmi orqali 
Neoklassik maktabi vakili 
William Stanley 
 Jevons

---

Shamsiddinov N. 
tartibga solinadi.
3

Ishchi kuchi ham bozor iqtisodiyotida oldi-sotdi ob’ekti bo‘lganligi sababli 
mehnat bozorida unga talab va taklif vujudga keladi. 
Ishchi kuchining bozor narxi ish xaqi bo‘lib, bu yollanib ishlovchilarga 
ma’lum vaqtda bajarilgan ishning miqdori va sifatiga qarab to‘lanadi. 
Ishchi kuchiga talab mehnat unumdorligiga bog‘liq bo‘lib, u doimo o‘zgarib 
turadi. Ishchi kuchiga talab boshqa sharoitlar o‘zgarmasa, ish haqi darajasiga 
bog‘liq bo‘ladi, ya’ni ish xaqi yuqori bo‘lsa, unga talab qisqaradi, agar u pas 
bo‘lsa, aksincha, talab ortadi. Ish beruvchilar ish xaqini kamaytirishga, yollanib 
ishlovchilar uni oshirishga harakat qiladi, chunki har qanday tovar egasi uni yaxshi 
narxda pullashga xarakat qiladi. Ammo ish haqi ortgan sharoitda ham ishchi 
kuchiga talab ko‘payishi mumkin, chunki bunda ish haqiga nisbatan mehnat 
unumdorligi tezroq ortib borishi yuz beradi. Natijada ish haqiga ketgan qo‘shimcha 
sarfni mexnat unumdorligining ortishi qoplaydi va hatto uning tejalishiga ham olib 
keladi. 
Ishchi kuchiga talab va uning o‘zgarishi. 
3
McConnell, Brue. Economics: principles, problems and policies. 17 
th 
edition. America, New York: McGraw-Hill, 
2008. page 96
Y 
9000 
8000 
7000 
6000 
5000 
4000 
3000 
2000 
1000