O`zbekistonrespublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi maktabgacha ta’lim tashkilotlari direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

II.BOB. Sigmatizm nutq buzilishi va bartatraf etish metodikasi
2.1 Sirg`aluvchi tovushlarni nutqqa qo`yish va mustahkamlash Sigmatizmlarni bartaraf etish uchun kamchilik xarakteriga qarab, turli metodlarni qo’ llash mumkin.

1. 
   Tish aro sigmatizmini bartaraf etishda lotoped bolaga yuqori va pastki tishlarni bir-biriga yaqinlashtirib, tilning uchini pastki tishlar orqasiga qo’ yib s tovushini talaffuz etishni buyuradi va s tovushi aniq eshitilmasa unga yordam beradi. Bunda lotoped zond yoki gugurt cho’ pi bilan tilning uchini pastki tishlar orqasiga bosib turib, s tovushini ayttirib ko’ radi. Shunda s tovushi aniq hosil bo’ ladi. Keyinchalik s tovushi unli tovushlarga qo’ shib talaffuz etiladi.
   

S tovushi aniq, to’ g’ ri hosil bo’ lgandan so’ ng z tovushini talaffuz etishga
o’ tiladi. Bunda s tovushiga ovoz qo’ shib talaffuz etilsa, z tovushi hosil
bo’ ladi.

2. 
   Lab va tish sigmatizmini bartaraf etishda lotoped bolaga (s tovushining talaffuzida) lablarni yuqori va pastki tomonga (bunda milklar ko’ rinishi kerak)
   

yo’naltirishni taklif etadi. Agar bola bu vazifani bajara olmasa, lotoped yordam beradi. Buning uchun u bolaning pastki labini barmog’ i bilan pastga tortadi va iljayishni buyurib turib, s tovushini talaffuz qildiradi. So’ ngra hosil qilingan s tovushi ochiq va yopiq bo’ g’ inlarda mustahkamlanadi. Keyinchalik esa bu tovush mexanik suratda talaffuz etiladigan bo’ ladi.

3. 
   Til oldi sigmatizmini bartaraf qilishda lotoped ikki usuldan foydalanishi mumkin:
   

a) havo okimini yuqori va pastki tishlar orasidan chiqarish; bunda lotopedik maxsus zond yoki gugurt cho’ pi yordamida tilning uchini pastki tishning orqasida yengilgina bosib turiladi va havo chiqariladi;
b) tilning uchini keng yoyib yuqori va pastki tishlar orasiga olish va havo okimini chiqarish. Bunda havo okimi tilning uchiga tegib s tovushiga o’ xshash «shovqinli» tovush hosil bo’ ladi. So’ ngra lotoped maxsus zond bilan tilning uchini yengilgina bosib, pastki tishning orqasiga o’tkazadi va bolaga havo okimini chiqarishni buyuradi, Shunda s tovushi aniq hosil bo’ ladi. Tovush hosil qilingach, u avval bo’ g’ inlarda, so’ ng so’ zlarda, she’ rlarda mustahkamlanadi.

4. 
   SHovqinli sigmatizmni bartaraf etish uchun yuqorida ko’ rsatib o’ tilgan til oldi sigmatizmini bartaraf etishning «b» punktidagi usuldan foydalanish mumkin.
   
5. 
   Yon sigmatizmni bartaraf etish uchun esa bir necha usullar tavsiya etiladi:
   

a) lotoped oyna oldida taqlid qilish usuli bilan bolaga to’ g’ ri tovush talaffuzini o’ rgatadi. Bunda asosan taqlid qilish usulidan foydalaniladi;
b) lotoped mexanik usulda foydalangan holda to’ g’ ri tovush talaffuzini hosil qiladi. Buning uchun lotoped maxsus zond yoki gugurt cho’ pi yordamida tilning oldingi qismini pastga bosib turib, havo okimini chiqarishni buyuradi, Shunda s tovushi hosil bo’ ladi;
v) tovushning to’ g’ ri artikulyatsiyasini hosil qilish uchun tish aro sigmatizm hosil qilinadi. Buning uchun havo okimini til o’ rtasidagi ariqchadan chiqarishga urinib ko’ riladi, Shunda s tovushiga o’ xshash tovush hosil bo’ ladi. So’ ng til uchi pastki tishlar orqasiga tushiriladi, Shunda aniq s tovushi hosil bo’ ladi. 1. Hosil qilingan tovush nutqda mustahkamlangach, so’ ng bo’ g’ inlarda, so’ zlarda,
she’ rlarda mustahkamlanadi.

6. 
   Burun sigmatizmini bartaraf qilishda havo okimi og’ iz bo’ shlig’ idan
   

o’ tkaziladi. Buning uchun turli o’ yin mashqlaridan foydalaniladi. Masalan, burundan nafas olib, og’ izdan chiqarish; og’ iz bilan nafas olib, nafas chiqarishda yonib turgan shamni puflab o’ chirish, paxta bo’ lakchalariga qarab puflash, qog’ oz parchalariga puflash, qog’ oz parchalariga puflash. 1.Havo okimini og’ iz bo’ shli
g’ idan chiqarishga erishilgandan so’ ng yuqorida qayd etilgan usullar yordamida s tovushi hosil qilinadi.