O'zbekjston respublikasi oliy va 0 ’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi

(
1
.
5
),
bu yerda
J mnkr'
(
1
.
6
)
'*$ “ *'!----T
l. 2 tfr
o'tkazuvchanlik zonasida holatlar effektiv zichligi deyiladi, 
esa Fermi
/2
integralini bildiradi. Aynish icuzatiimaganda, (1,5) ifoda quyidagi ko'rmishga 
keladi:
n = N s en 
(1.7)
Murakkabroq E(k) bog'lanishlarda konsentratsya (1,5) va (1,6) ifodalar bilan 
beriladi, bu effektiv massa zichligming holati deyiiib, 
mn 
kattalik 
md 
ga 
almashtirib yoziladi. (1.3b) holat uchun
(
1
.
8
)
bu yerda Q-o' tkazuvchanlik zonasidagi ekvivalent minimumlar soni (4~ 
rnasaiaga qarang).
Fermi sathini aniqlovchi asosiy munosabatlar vazifasini elektr neytrallik sharti 
bajaradi, ya'ni
P + I v vr n = 0 (l-9)
i
bu yerda Zj - elektron zaryad birligidagi j sirtdagi zaryadni bildiradi (ishorasi 
hisobga olingan holda), Nt - j  sortli aralashma konsentratsyasi.
Aralashmali atomlar energetik sathlarining to'ldirilish darajasi quyidagi ifodalar 
biian aniqlanadi:
K
-
N~
Ar
r-f.
kT
( 1.10)
bu yerda 
va 
w
;(
a
; ) -lar neytral va zaryadlangan donor (akseptor) lar
sonini bildiradi.
gs (go)-aynigan aralashmali sath faktorlari, Ea( E j -  donor (akseptor) larning 
aralashmali sathlar energiyalari.
Ifodadagi Ed,Ea , gd\ a
g0-lar har birri aiohida olingan holatda tajriba 
yordamida aniqlanadi. Oddiy ko'rinishda aralashma sathining aynishi I
elektronning cpini bilan bog' iiq bo'lgan holda aynish faktori 2 ga tengjbo' ladi, j
17
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4.1. Aynimagan xususiy yarimo'tkazgichdagi Fermi sathining 
hoiati va 
temperaturaga bog'liqlik konsentratsyasi topilsin. Agar 
e
=(0,7%5-$T)eV 
bo'lganda, temperatura 200 dan 300 K gacha o'zgargandagi elektronlar 
konsentratsyasi qanday o zgaradi?
4.2. 
Xususiy 
yarimo'tkazgichdagi 
elektroniar konsentratsyasi 
400 
K 
temperaturada 1,38 101 5 ga teng bo'lgan. Agar taqiqlangan zonaning kengligi 
F-e -  (0.785 - 4 1 0 ^ T ) e Y  cjonur. bo'yicha o'zgarishi aniq bo'lsa, elektron va 
kovakiar effektiv massaiarining ko'paytmasi topiisin.
4.3. Tekshirilayotgan yarimo'tkazgichdagi, Xoll effekti bo'yicha olib borilgan 
o'lchashlar 400° K temperaturadagi eiektroniar konsentratsyasi 
k3T0i6sm‘J 
ekanligi, 350° K temperaturada esa 6,2T015.?w'! ga tengligi aniqianadi. Material 
taqiqlangan sohasining kengligi topilsin. Qaraiyotgan material taqiqlangan 
sohasi temperaturaga bog'liq holda chiziqii qonun bo'yicha o'zgaradi.
4.4. Germaniy va kremniydagi eiektronlar holatlar: zichligining effektiv 
massasini va Fermi sathining konsentratsyaga bog'liqliligini aniqlang. 
Q'tkazuvchanlik zonasidagi dispersiya qonuni (l,3b) ifoda bilan aniqlanadi. 
Ma'iumki, k - fazoda doimiy energiya sirti aylanuvchi ellipsoidga to 'g 'ri keladi, 
u germaniyda Q=4 ga teng, ko'ndaiang massasi m, -  0.082 m0 
bo'ylama 
massasi esa m, =1.64m0, kremniyda esa Q=6, mt = 0.19 m0, m, = 0.98 m e.
4.5. Valent zonadagi (l,3d) dispersiya qonunini qo'yidagichayozish murnkin: 
h 2k 2
£ ( * ) = £ , -
2m„
'
( k 2k 2 + k 1k 1 + k 2k 2
i '
i 
y. s
6 
* 
* 
x '
* *
1
2
A ± B ’
I