Өзбекстан Республикасы
-lekciya. Til biliminiń tábiyǵıy ilimlerge tásiri
Download 1.12 Mb. Pdf ko'rish
|
Til bilimi ham tabiyiy ilimler Aziz aga
|
15-lekciya. Til biliminiń tábiyǵıy ilimlerge tásiri
Jobası: 1. Til biliminiń tábiyǵıy ilimlerge tásiri 2. Til biliminıń basqa ilimlerdiń arasında tutqan ornı
Biz aldıńǵı temalarda kóbirek til biliminiń tábiyǵıy ilimler erisken jetiskenliklerden azıqlanıwı haqqında pikir júrittik (bul orında social-gumanitar ilimlerden basqa barlıq ilimler názerde tutıladı). Sonı atap ótiw kerek, ilimler sistemasında túrli ilimler óz ara múnásibette, qatnasta eken, bul qatnas hesh qashan bir tárepleme bolmaydı. Belgili bir ilim basqa bir ilimge tásir eter eken, bir waqıttıń ózinde, ol keri tásirge de ushıraydı. Til biliminiń tábiyǵıy ilimler menen qatnasında da sonı baqlaw múmkin. Til bilimi tábiyǵıy ilimler jetiskenliklerinen paydalanıwı menen birge, óz gezeginde, til bilimi de bul ilimlerge belgili dárejede tásirin kórsetedi. Ásirese, bul túrli ilimler atamaların normaǵa salıw, atamalar sózligin dúziw principlerin belgilewde ayqın kórinedi. Tábiyǵıy ilimler boyınsha atamalardı normalastırıw hám bul ilimlerge tán atamalar túsindirme sózligin dúziwde tilshi alımlar tábiyǵıy ilim wákillerine ámeliy járdem bermekte. Tiykarınan, ximiya atamaları boyınsha filologiya ilimleri kandidatı Abduvahob Madvaliev, ilimiy-texnikalıq atamalar boyınsha professor Renat Doniyorov, botanika atamaları boyınsha filologiya ilimleri kandidatı, docent Hasanboy Jamolxonov sıyaqlı bir qatar alımlar jemisli miynet etpekte. Ásirese, ǵárezsizlik jıllarında ilimiy-texnikalıq atamalardı tártipke salıw mashqalası kóterildi. Ulıwma texnikalıq atamalardı tártipke salıwdıń lingvistikalıq tiykarları bayan etildi. Ilimiy-texnikalıq atamalardı tártipke salıw mashqalası ózbek tiline mámleketlik til biyligi beriliwi múnásibeti menen jáne de jedel tús aldı. Ministrler Kabineti janında bul mashqala menen shuǵıllanatuǵın terminkom shólkemlestirildi. Sonnan beri terminkom janında tábiyǵıy ilimlerdiń túrli tarawları boyınsha bir neshe bólimlerde ilimiy-texnikalıq atamalardı muwapıqlastırıw boyınsha kólemli isler alıp barılmaqta. Bul islerdiń tabıslı ámelge asıwında, tábiyǵıy ráwishte, tilshi alımlar kómegine súyenbekte. Qaraqalpaqstanda terminkom 2003-jılǵa shekemgi dáwirde jumıs alıp bardı. Onı f.i.d., prof. E.Berdimuratov basqardı. Biraq bul komitet 2003-jılda jawılǵan edi. Jaqında, yaǵnıy 2018-jılı may ayında Qaraqalpaqstanda Ministrler Keńesi janınan terminkom qaytadan dúzildi. Oǵan 2018-jılı noyabr ayında f.i.d., prof. Sh.Abdinazimov baslıq bolıp saylandı. Tilshi alımlar ilimiy-texnikalıq atamalardı tártipke salıwda tábiyǵıy ilim wákillerine qanday kómek beriwi múmkin? Eń áweli, jańa ilimiy-texnikalıq túsiniklerdi ańlatıw ushın atamalar belgilewde til bilimi ilimine súyenedi. Jańa túsiniklerge eki túrli jol menen atamalar belgilenedi: 1) belgili bir tildiń óz ishki imkaniyatları tiykarında; 2) basqa tillerden sóz ózlestiriw tiykarında. Hár eki halatta da tábiyǵıy ilimler til bilimi jetiskenliklerine súyenedi. Ózbek
tiliniń ishki imkaniyatları tiykarında atamalar tańlawda ózbek tiliniń leksikografiyası, dialektologiyası erisken jetiskenliklerge súyeniledi. Basqa tillerden sóz alıw mashqalası boyınsha bolsa ózbek til biliminiń fonetika, leksikologiya, etimologiya bólimleri erisken jetiskenlikler tiykarında jumıs alıp barıladı. Máselen, ózbek tiline mámleketlik til biyligi beriliwi aldında baspa sózde atamalardı bir izge salıw boyınsha Evropa tillerinen alınǵan atamalardı shıǵarıp taslaw, ornına arabsha hám parsısha atamalardı yamasa atama variantların qollanıwdı usınıs etiwshi maqalalar payda boldı. Máselen, samolyot ornına Download 1.12 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|