O‘zbeqiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi maktabgacha ta’lim tashqilotlari direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Sigmatizm to`g`lari
Sirg’ aluvchi va shovqinli tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar sigmatizm, sirg’ aluvchi tovushlarni shovqinli yoqi boshqa tovushlarga almashtirilishi parasigmatizm deb yo`g`itiladi.
Sigmatizmning quyidagi to`g`lari mavjud:

1. 
   Tish aro sigmatizm. Bunda sirg’ aluvchi va shovqinli tovushlarini talaffuz etishda tilning uchi yuqori va pastqi tishlarning orasida bo’ ladi.
   
2. 
   Lab-tish sigmatizmi. Sirg’ aluvchi va shovqinli tovushlar f va v tovushlariga o’ xshab talaffuz qilinadi. Bunda nutq a’ zolari quyidagi holatda bo’ ladi: pastqi lab yuqori tishlarga tomon ko’ tarilib, havo oqimi yo’ lini toraytiradi, tilning uchi esa yoyilib, yuqori milkka tegar-tegmas holatga keladi. Bunday artiqo`lyatsion holatda f va s, v va z tovush elementlariga ega bo’ lgan tovush hosil bo’ lib, natijada noaniq, tushunarsiz, quloqqa yoqimsiz tovush talaffuz etiladi.
   
3. 
   Til oldi sigmatizmi. Sirg’ aluvchi tovushlar quyidagi holatda talaffuz etiladi. Tilning uchi yuqori va pastqi tishlarga taqalib to`g`adi va havo oqimining tishlar orasidan o’ tishiga to’ sqinlik qiladi, natijada s, z tovushlari o’ rniga t, d tovushlari eshitiladi. Masalan, soat , toat, zina , dina. Bu nuqsonni parasigmatizm deb atasa ham bo’ ladi, chunqi bunda bir tovush ikqinchi tovush bilan almashinadi.
   
4. 
   SHovqinli sigmatizm. Bunda tilning uchi tishlarga tegib to`g`masdan og’ iz ichiga tortiladi, tilning orqa qismi esa ko’ tariladi, natijada portlash o’ rniga yumshoq sh, j tovushi eshitiladi. Masalan: soat – shoat, zanjir – janjir.
   
5. 
   Yon sigmatizm. Sirg‘aluvchi yoqi shovqinli tovushlar ikqi xil ohangda talaffuz etiladi: tilning uchi alveolalarga taqalib to`g`adi, tilning qolgan qismi esa qirra bo‘lib, og‘iz bo‘shlig‘ida yotadi va bir tomoni bilan orqa jag’ tishlari tomon ko’ tariladi, havo oqimi tilning yonidan o’ tadi, natijada yoqimsiz tovush payho bo’ lib, havo oqimi yon tomondan chiqadi. Bu l tovushi talaffuziga o’ xshaydi. Yon sigmatizm bir tomonli yoqi ikqi tomonli bo’ lishi mumqin.
   

6. Bo`g`un sigmatizmi. Nutqning bunday nuqsonida sirg’ aluvchi va shovqinli tovushlar talaffuzi paytida tilning orqa qismi yumshoq tanglay pastga tushishi natijasida havo oqimi bo`g`un orqali chiqadi va x tovushiga o’ xshash, beo’ xshov tovush payho bo’ ladi.