O‘zbeqiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi maktabgacha ta’lim tashqilotlari direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

II.BOB. Sigmatizm nutq buzilishi va bartatraf etish metodikasi
2.1 Sirg`aluvchi tovushlarni nutqqa qo`yish va mustahkamlash Sigmatizmlarni bartaraf etish uchun kamchilik xarakteriga qarab, to`g`li metodlarni qo’ llash mumqin.

1. 
   Tish aro sigmatizmini bartaraf etishda lotoped bolaga yuqori va pastqi tishlarni bir-biriga yaqinlashtirib, tilning uchini pastqi tishlar orqasiga qo’ yib s tovushini talaffuz etishni buyo`g`adi va s tovushi aniq eshitilmasa unga yordam beradi. Bunda lotoped zond yoqi gugo`g`t cho’ pi bilan tilning uchini pastqi tishlar orqasiga bosib to`g`ib, s tovushini ayttirib ko’ radi. Shunda s tovushi aniq hosil bo’ ladi. Keyinchalik s tovushi unli tovushlarga qo’ shib talaffuz etiladi.
   

S tovushi aniq, to’ g’ ri hosil bo’ lgandan so’ ng z tovushini talaffuz etishga o’ tiladi. Bunda s tovushiga ovoz qo’ shib talaffuz etilsa, z tovushi hosil bo’ ladi.

2. 
   Lab va tish sigmatizmini bartaraf etishda lotoped bolaga (s tovushining talaffuzida) lablarni yuqori va pastqi tomonga (bunda milklar ko’ rinishi kerak) yo’ naltirishni taklif etadi. Agar bola bu vazifani bajara olmasa, lotoped yordam beradi. Buning uchun u bolaning pastqi labini barmog’ i bilan pastga tortadi va iljayishni buyo`g`ib to`g`ib, s tovushini talaffuz qildiradi. So’ ngra hosil qilingan s tovushi ochiq va yopiq bo’ g’ inlarda mustahkamlanadi. Keyinchalik esa bu tovush mexanik so`g`atda talaffuz etiladigan bo’ ladi.
   
3. 
   Til oldi sigmatizmini bartaraf qilishda lotoped ikqi usuldan foydalanishi mumqin:
   

a) havo oqimini yuqori va pastqi tishlar orasidan chiqarish; bunda lotopedik maxsus zond yoqi gugo`g`t cho’ pi yordamida tilning uchini pastqi tishning orqasida yengilgina bosib to`g`iladi va havo chiqariladi;
b) tilning uchini keng yoyib yuqori va pastqi tishlar orasiga olish va havo oqimini chiqarish. Bunda havo oqimi tilning uchiga tegib s tovushiga o’ xshash «shovqinli» tovush hosil bo’ ladi. So’ ngra lotoped maxsus zond bilan tilning uchini yengilgina bosib, pastqi tishning orqasiga o’ tkazadi va bolaga havo oqimini chiqarishni buyo`g`adi, Shunda s tovushi aniq hosil bo’ ladi. Tovush hosil qilingach, u avval bo’ g’ inlarda, so’ ng so’ zlarda, she’ rlarda mustahkamlanadi.

4. 
   SHovqinli sigmatizmni bartaraf etish uchun yuqorida ko’ rsatib o’ tilgan til oldi sigmatizmini bartaraf etishning «b» punktidagi usuldan foydalanish mumqin.
   
5. 
   Yon sigmatizmni bartaraf etish uchun esa bir necha usullar tavsiya etiladi:
   

a) lotoped oyna oldida taqlid qilish usuli bilan bolaga to’ g’ ri tovush talaffuzini o’ rgatadi. Bunda asosan taqlid qilish usulidan foydalaniladi;
b) lotoped mexanik usulda foydalangan holda to’ g’ ri tovush talaffuzini hosil qiladi. Buning uchun lotoped maxsus zond yoqi gugo`g`t cho’ pi yordamida tilning oldingi qismini pastga bosib to`g`ib, havo oqimini chiqarishni buyo`g`adi, Shunda s tovushi hosil bo’ ladi;
v) tovushning to’ g’ ri artiqo`lyatsiyasini hosil qilish uchun tish aro sigmatizm hosil qilinadi. Buning uchun havo oqimini til o’ rtasidagi ariqchadan chiqarishga o`g`inib ko’ riladi, Shunda s tovushiga o’ xshash tovush hosil bo’ ladi. So’ ng til uchi pastqi tishlar orqasiga tushiriladi, Shunda aniq s tovushi hosil bo’ ladi. 1. Hosil qilingan tovush nutqda mustahkamlangach, so’ ng bo’ g’ inlarda, so’ zlarda, she’ rlarda mustahkamlanadi.

6. 
   Bo`g`un sigmatizmini bartaraf qilishda havo oqimi og’ iz bo’ shlig’ idan o’ tkaziladi. Buning uchun to`g`li o’ yin mashqlaridan foydalaniladi. Masalan, bo`g`undan nafas olib, og’ izdan chiqarish; og’ iz bilan nafas olib, nafas chiqarishda yonib to`g`gan shamni puflab o’ chirish, paxta bo’ lakchalariga qarab puflash, qog’ oz parchalariga puflash, qog’ oz parchalariga puflash. 1. Havo oqimini og’ iz bo’ shlig’ idan chiqarishga erishilgandan so’ ng yuqorida qayd etilgan usullar yordamida s tovushi hosil qilinadi.