O’zbkiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Yamxad davlati va Giksoslar birlashmasi

Er. avv. XVIII asrda shimoliy Suriyaga bostirib kirgan amoriy qabilalaridan biri bir necha shahar va davlatlarni birlashtirgan yirik davlatni barpo qilishga urinadilar. Bu siyosiy birlashma Yamxad nomini oldi. Dastlab bu birlashma qabilalar ittifoqi shaklida bo’lgan. Uning asoschisi doimiy qarorgohga ega bo’lmagan. U shimolda Karxemishda janubda Oront daryosigacha bo’lgan bepoyon hududga hukmronlik qilgan. (tax. er. avv. XVII asrning II yarmida) Xalpa (hozirgi Aleppo) shahri poytaxt vazifasini o’tadi. Mari shahri bilan serqatnov savdo aloqasi o`rnatiladi. Er. avv. XVII asrda Yamxad zaiflashib tushkunlikka yuz tutadi. Er. avv. 1600-yillar atrofida Yamxad davlatini xettlar bosib oladilar.

Er. avv. XIII-XVII asrda Yamxaddan janubroqda bir qancha shaharlarni birlashtirgan qudratli giksoslar ittifoqi vujudga keladi. Zarbdor qism jang aravalari bo’lgan qo’shinga ega bo’lgan giksoslar o’z hokimiyatlarini Misrda o’rnatdilar, Falastin va Suriyada ham egalik qildilar. Giksoslar ittifoqiga Kadesh va Megiddo shaharlari ham qiradi. Giksoslar davlati qurama bo’lib, unga semit qabilalari yetakchi o’rin egallab, bu davlat birlashmasiga xurrit va xett qabilalari qo’shildilar.

Giksoslar Misrdan haydalgach, Falastin va Suriyaga chekinib bu yerda qariyib yuz yil hukmronlik qildilar. Shimoliy Suriyada xettlar hokimiyatni qo’lga oldilar, lekin tez orada Mitanni davlati bu hududni egallab oladi. Er. avv. XVI asr oxiriga kelib, Sharqiy o’rtayer dengizi Misr va Mitanni tomonidan bo’linib olinadi. Bu ikki davlat hududda to’la hukmronlikni qo’lga kiritish uchun to’xtovsiz urushlar olib bordilar. Er. avv. XV asr oxiriga kelib raqobat Shimoliy Suriyani Mitanniga Janubiy Suriya va Falastinni Misrga o’tishi bilan yakunlanadi. Er. avv. XV-XIV asrlarda sharqiy o’rtayer dengizi siyosiy tarqoqlik, o’zaro urushlar girdobida qoldi. Bu hududda halokatga uchragan Mitanni davlatining o’rniga xettlar keldilar. Er. avv. XIII-XII asr boshlarida Suriya va Falastin o’rtayer dengizi qirg`ogi egey-anatoliya xalqlari («dengiz xalqlari») bosqiniga uchraydi. Ular Kipr Karxemish va Ugarit flotini tor-mor qildilar.

Er. avv. XII asr ular Ugaritni batamom vayron qiladilar, Livandagi Amurri davlatini tugatadilar, Sidon va Tir shaharlarini talon-taroj qiladilar. Shundan so’ng ular er. avv. 1180-yillar atrofida Misrga hujum qiladilar, lekin misrliklar hujumni qaytaradilar. Misrdan uloqtirib tashlangan kelgindilar Falastin qirg’og’iga o’rnashib, Filistim (“Peleset”) nomi bilan davlat tuzdilar. Tez orada ular bu yerdagi mahalliy aholining tili va madaniyatini o’zlashtirdilar, ularning nomidan “Falastin” nomi kelib chiqdi.